8959/2017 - E-uzależnienie dzieci i młodzieży

Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało ankietę monitorującą realizację działań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia w szkołach i placówkach oświatowych. Ankieta stanowi realizację rekomendacji Najwyższej Izby Kontroli sformułowanych w Informacjach o wynikach kontroli: Profilaktyka narkomanii w szkołach (2013); Przeciwdziałanie zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej (2014), Przeciwdziałanie e-uzależnieniu dzieci i młodzieży (2016), jak również wypełnia zobowiązania Ministra Edukacji Narodowej w zakresie realizowania działań profilaktycznych zawartych w Narodowym Programie Zdrowia, w tym Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii, Krajowym Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Programie Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce i innych. Wyniki ankiety są wykorzystane do przygotowania sprawozdań z działalności Ministra Edukacji Narodowej w monitorowanym obszarze określonej w krajowych programach, a także stanowią punkt odniesienia dla kreowania polityki oświatowej państwa w zakresie działalności wychowawczo-profilaktycznej szkół i placówek systemu oświaty. W ankiecie pytania z zakresu profilaktyki nadużywania mediów elektronicznych przez dzieci i młodzież mają na celu uzyskanie informacji czy dyrektorzy szkoły: rozpoznali skalę tego zjawiska wśród uczniów; umożliwili nauczycielom i wychowawcom nabycie kompetencji niezbędnych do realizacji zadań z zakresu przeciwdziałania e-uzależnieniu; przekazują uczniom i ich rodzicom wiedzę na temat zagrożeń związanych z e-uzależnieniami oraz czy szkoła lub placówka korzysta z materiałów dotyczących wychowania, profilaktyki i promocji zdrowia przygotowanych przez Ośrodek Rozwoju Edukacji na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Badanie ankietowe realizowane jest w szkołach w pierwszym kwartale roku i zbiera wyniki za poprzedni rok kalendarzowy. Ankieta ma również charakter informacyjno-edukacyjny, gdyż zawarte w niej pytania i komentarze wskazują na skuteczne rozwiązania profilaktyczne ważne w działalności szkoły lub placówki.

Pragnę jednak zaznaczyć, że jednym z zadań pracy szkoły i placówki jest wspieranie wszystkich uczniów i wychowanków w prawidłowym rozwoju i uczenie ich podejmowania zachowań prozdrowotnych oraz co najważniejsze kształtowanie postaw i nawyków zdrowego stylu życia. Ten obszar działalności szkoły i placówki obejmuje działania uprzedzające mające na celu przeciwdziałanie pojawianiu się zachowań ryzykownych, które niosą ryzyko negatywnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego i psychicznego ucznia oraz jego otoczenia społecznego.

Kształtowanie postaw oraz realizowanie działań wychowawczych odbywa się na wszystkich zajęciach edukacyjnych zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego 1 , która określa zadania wychowawcze szkoły, treści poszczególnych zajęć edukacyjnych, a także zestawy umiejętności kształtowanych u uczniów i wychowanków. Ważne znaczenie w wychowaniu przypisano upowszechnianiu wśród dzieci i młodzieży wiedzy o bezpieczeństwie oraz kształtowaniu właściwych postaw wobec zagrożeń, w tym związanych z korzystaniem z technologii informacyjno-komunikacyjnych i sytuacji nadzwyczajnych.

W prawie oświatowym Minister Edukacji Narodowej przyjął rozwiązania (art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy - Prawo oświatowe 2 ), które dają radzie rodziców kompetencje do uchwalenia przygotowanego dla danej szkoły programu wychowawczo-profilaktycznego, który uwzględnia uwarunkowania lokalne i specyfikę konkretnej szkoły. Każdy przygotowany program wychowawczo-profilaktyczny musi obejmować:

Diagnozowanie potrzeb i problemów występujących w danej społeczności szkolnej, skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców stanowi systematyczny monitoring różnorodnych zagrożeń, które poprzez podejmowanie działań uprzedzających lub interwencyjnych są niwelowane. Dyrektor szkoły sprawuje nadzór pedagogiczny nad nauczycielami, a także sprawuje opiekę nad uczniami i ma obowiązek zapewnić im warunki do harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne.

Przyjęte rozwiązania mają na celu zaakcentowanie zintegrowanego charakteru oddziaływań kształtujących postawy i zachowania dzieci i młodzieży, z podkreśleniem nadrzędnej roli celów wychowawczych, ukonkretnianych w programach wychowawczo-profilaktycznych.

Odp. na pyt. 3.

Problematyka e-uzależnień obejmuje różne aspekty, w tym terapię, leczenie, które pozostają we właściwości ministra do spraw zdrowia, a nie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Minister Zdrowia poprzez swoją agendę Krajowe Biuro do Spraw Narkomanii (dalej: "KBds.PN") podejmuje działania dotyczące identyfikacji zagrożeń związanych z uzależnieniami behawioralnymi. Oszacowanie zjawiska podjęte zostało ze środków Funduszu Rozwiazywania Problemów Hazardowych w 2011 r. 3 , które miało na celu identyfikację rozpowszechnienia wybranych uzależnień behawioralnych, w tym uzależnienia od Internetu. Przeprowadzone badania wykazały, że objawy uzależnienia od Internetu występują u 1,3% Polaków (u 0,1% stwierdzono poważne problemy w tym zakresie), co stanowiło 1,8% korzystających z Internetu. Wśród najmłodszych badanych użytkowników Internetu (w wieku 15-17 lat), 6,2% osób wykazywało symptomy zagrożenia uzależnieniem bądź uzależnienia od sieci, natomiast wśród użytkowników z grupy wiekowej 18-24 lata zagrożonych uzależnieniem było 4,7% badanych. Badanie ujawniło, że 15,5% nastolatków korzysta z Internetu w nadmiernym stopniu.

Należy zaznaczyć, że w badaniach kompetencji komputerowych i informacyjnych 4 polscy uczniowie w większości korzystają z komputera w domu. Dla 88% badanych polskich uczniów komputer służy do komunikacji (prawie codziennie). Bardzo często jest on również wykorzystywany do rozrywki (np. słuchanie muzyki, oglądanie filmów). Aktywna i bardziej złożona praca na komputerze jest rzadziej wykonywana niż większość czynności mających na celu poszukiwanie informacji i komunikację poprzez internet.

W szkole polscy uczniowie wykorzystują komputer rzadziej, a korzystanie z komputera do celów szkolnych, a także jego użycie w szkole odzwierciedla typowe zadania zlecane przez nauczycieli - do pisania wypracowań komputer używało 43% badanych. W obszarze zarządzania sobą i swoją pracą z komputera co najmniej raz w miesiącu korzystało 44% uczniów. Rzadziej polscy uczniowie wykorzystywali komputery do wspólnej pracy (32% czy to z uczniami z własnej szkoły, czy też z innych szkół. Tylko 9% uczniów w Polsce używało komputerów do wypełniania przedmiotowych testów oraz robienia notatek dotyczących treści i sposobów uczenia się. W przypadku używania komputerów do wypełniania arkuszy pracy i ćwiczeń z komputera korzystało 28% badanych.

Mając na względzie fakt, że w większości polscy uczniowie korzystają z komputera poza szkołą, a w szczególności w domu na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej Ośrodek Rozwoju Edukacji przygotował liczne działania skierowane do nauczycieli i rodziców uczniów, które obejmują, m.in.:

* szkolenie pn. "Bezpieczni w szkole, bezpieczni w życiu - jak zadbać o bezpieczeństwo młodych użytkowników sieci. Program liderski" zorganizowane we współpracy z Naukową i Akademicką Siecią Komputerową. Celem szkolenia było przygotowanie liderów do prowadzenia szkoleń dla rad pedagogicznych z zakresu zagrożeń związanych z Internetem i nowymi technologiami komunikacyjnymi oraz zwiększenie kompetencji nauczycieli i szkolnych specjalistów w zakresie bezpieczeństwa uczniów w Internecie oraz sposobów reagowania w sytuacjach zagrożenia.

* upowszechnianie programu pn.: "Szkoła dla Rodziców i Wychowawców" zwiększającego kompetencje wychowawcze rodziców i nauczycieli. Program ten jest ukierunkowany w szczególności na budowanie silnej więzi między rodzicami i wychowawcami a dziećmi - najważniejszego czynnika chroniącego przed zachowaniami problemowymi. W części III programu pn. "Nastolatek" uwzględniono tematykę wprowadzania zdrowej dyscypliny, właściwego reagowania na ryzykowne zachowania dziecka, w tym bezpiecznego korzystania z komputera i Internetu.

* uwzględnienie w tematach konferencji modułów: "Przeciwdziałanie uzależnieniom: działalność wychowawcza, edukacyjna, informacyjna i profilaktyczna w szkole"; "Profilaktyka agresji i przemocy, w tym cyberprzemocy". W ramach tych modułów do 1739 osób wygłoszono wykłady dotyczące uzależnień behawioralnych, w tym e-uzależnień oraz ryzykownych zachowań w sieci. Zaprezentowano także rekomendowane działania ukierunkowane na ograniczenie ryzyka związanego z używaniem przez młodzież komputera, Internetu, gier on-line i off-line.

* opracowanie i wydanie broszury pt. "Dzieci w świecie gier komputerowych. Poradnik nie tylko dla rodziców" (nakład 4000 egz.), której celem jest zapoznanie z różnego rodzaju grami komputerowymi oraz zagrożeniami, na jakie narażone są dzieci w przestrzeni wirtualnej. Znajdują się w niej również wskazówki jak właściwie dobierać gry oraz jak sprawić, by korzystanie z nowych technologii było bezpieczne dla najmłodszych użytkowników komputera i Internetu.

W 2017 r. Ośrodek Rozwoju Edukacji zaplanował kolejne szkolenia dotyczące problematyki e-uzależnień:

* szkolenie e-learningowe pt. "Cyfrowe portfolio - bezpieczeństwo w komunikacji w mediach", którego celem będzie podnoszenie kompetencji w zakresie bezpiecznego korzystania z mediów, w tym kształtowanie postaw i wychowanie do wartości, kształtowanie postaw etycznych i promowanie wartości w komunikacji i w mediach.

* szkolenie stacjonarne z zakresu "e-uzależnień" oraz innych uzależnień behawioralnych, którego celem będzie przygotowanie sieci liderów wspierających szkoły i placówki w realizacji zadań z tego obszaru. Szkolenie adresowane jest do specjalistów z poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz ośrodków doskonalenia nauczycieli.