DC-ZP/86/1/3090/JK/2002 - Właściwość organów celnych oraz tryb postępowania w sprawach zwrotów lub umorzeń należności celnych.

W związku ze zgłaszanymi przez niektóre izby celne wątpliwościami dotyczącymi właściwości organów celnych oraz trybu postępowania w sprawach zwrotu lub umorzenia należności celnych, uprzejmie wyjaśniam, co następuje:

Przepisem § 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2002 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 377) wprowadzono zmianę § 4 i § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1997 r. w sprawie określenia wypadków, w których należności celne przywozowe lub wywozowe są zwracane lub umarzane oraz trybu i warunków dokonywania zwrotu lub umorzenia (Dz. U. Nr 158, poz. 1050 ze zm.).

W świetle postanowień zmienionych § 4 i § 5 ww. rozporządzenia Rady Ministrów, organem celnym, do którego składa się wnioski o zwrot lub umorzenie cła i jednocześnie właściwym do wydania orzeczenia w tej sprawie jest dyrektor izby celnej właściwej miejscowo dla urzędu celnego, w którym zostały zarejestrowane należności celne.

Ponieważ przepisy § 4 i § 5 są częścią regulacji zawartych w rozdziale 2 ww. rozporządzenia Rady Ministrów, dotyczących trybu i warunków dokonywania zwrotu lub umorzenia należności celnych w wypadkach określonych w § 1, § 1a ww. rozporządzenia oraz w art. 246-248 kodeksu celnego, to we wszystkich bez wyjątku sprawach, w których podstawą merytoryczną do wydania orzeczenia w sprawie zwrotu lub umorzenia cła są przepisy § 1, § 1a ww. rozporządzenia oraz art. 246-248 kodeksu celnego, obowiązuje tryb postępowania określony w § 3 - § 10 ww. rozporządzenia Rady Ministrów i tym samym organem właściwym do wydania orzeczenia w tych sprawach w I instancji jest dyrektor izby celnej.

W związku z dokonanymi zmianami w przepisach, w praktyce pojawiają się wątpliwości co do prawidłowego sposobu postępowania organów celnych w niektórych wypadkach, w których dokonywany jest zwrot lub umorzenie należności celnych.

W sytuacjach określonych w art. 246 kodeksu celnego i § 1 pkt 10 ww. rozporządzenia Rady Ministrów rozstrzygnięcie w sprawie zwrotu lub umorzenia należności celnych musi być bowiem poprzedzone wydaniem decyzji o uznaniu zgłoszenia celnego za nieprawidłowe i określeniu kwoty długu celnego zgodnie z przepisami prawa celnego lub unieważnieniu zgłoszenia celnego (art. 247 kodeksu). Organem właściwym do wydania takiej decyzji jest naczelnik urzędu celnego, w którym zgłoszenie było złożone. W takich przypadkach decyzja w sprawie zwrotu lub umorzenia kwoty należności może więc zostać wydana dopiero po zakończeniu postępowania w sprawie uznania zgłoszenia celnego za nieprawidłowe i uprawomocnieniu się decyzji, wydanej w tym postępowaniu.

W praktyce zdarza się, że strona kwestionując wysokość kwoty długu celnego, określoną w zgłoszeniu celnym, nie występuje najpierw odrębnym wnioskiem do naczelnika urzędu celnego o uznanie zgłoszenia celnego za nieprawidłowe, w trybie art. 65 § 4 kodeksu celnego, lecz składa jedynie do dyrektora izby celnej wniosek o zwrot lub umorzenie tej kwoty. Strona niezorientowana w nowych przepisach może złożyć taki wniosek w dowolnej formie pisemnej i zawrzeć w nim zarówno żądanie "zmiany" kwoty długu celnego, określonej w zgłoszeniu celnym, jak i żądanie zwrotu lub umorzenia kwoty przewyższającej należną. W takiej sytuacji dyrektor izby celnej winien poinformować stronę o prawidłowym trybie postępowania, a w razie wątpliwości, co do treści żądania, zwrócić się o jego sprecyzowanie. Po wyjaśnieniu ewentualnych wątpliwości, w sytuacji gdy postępowanie w sprawie zwrotu lub umorzenia cła musi być poprzedzone weryfikacją zgłoszenia celnego, dyrektor izby celnej powinien przekazać wniosek strony do naczelnika właściwego urzędu celnego, celem rozpatrzenia i wydania decyzji w sprawie uznania zgłoszenia celnego za nieprawidłowe.

W sytuacji, gdy strona oprócz wniosku o uznanie zgłoszenia celnego za nieprawidłowe złoży również odrębnie wniosek o zwrot lub umorzenie kwoty należności celnych, sporządzony według wzoru określonego w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 15 września 1999 r. w sprawie wzoru wniosku o dokonanie zwrotu lub umorzenia należności celnych oraz dokumentów, które należy do niego dołączyć (Dz. U. Nr 77, poz. 871), dyrektor izby celnej po otrzymaniu z właściwego urzędu celnego stosownej decyzji o uznaniu zgłoszenia celnego za nieprawidłowe i ustaleniu, że stała się ona ostateczną, rozpatrzy wniosek o zwrot lub umorzenie należności celnych i wyda w tej sprawie decyzję zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa.

Jeżeli natomiast odrębny wniosek o zwrot lub umorzenie należności celnych nie zostanie złożony, dyrektor izby celnej, po otrzymaniu z urzędu celnego decyzji o uznaniu zgłoszenia celnego za nieprawidłowe (określającej kwotę długu celnego w niższej niż pierwotnie wysokości), winien zgodnie z przepisem art. 246 § 5 kodeksu celnego wydać z urzędu stosowną decyzję w sprawie zwrotu lub umorzenia kwoty należności celnych.

Reasumując, należy podkreślić, iż w wypadku jakichkolwiek wątpliwości, co do rodzaju lub zakresu żądania strony sformułowanego we wniosku, organ celny winien każdorazowo wyjaśnić ze stroną wszelkie wątpliwości, informując ją jednocześnie o obowiązujących w danym zakresie przepisach prawa i prawidłowym trybie postępowania.

Dodatkowo należy zauważyć, że w świetle postanowień art. 262¹ kodeksu celnego, wprowadzonego art. 14 pkt 5 ustawy z dnia 20 marca 2002 r. o przekształceniach w administracji celnej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 41, poz. 365), od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez dyrektora izby celnej nie służy odwołanie, jednak strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań. Pracownik lub funkcjonariusz celny, który brał udział w wydaniu decyzji (której dotyczy wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy), podlega wyłączeniu od udziału w ponownym rozpatrzeniu sprawy i wydaniu decyzji.

Powyższa regulacja prawna przy rygorystycznym przestrzeganiu przez organy celne zasady wyłączenia osoby, która brała udział w wydaniu decyzji, od udziału w ponownym rozpatrzeniu sprawy i wydaniu decyzji, zapewni prawidłową realizację zasady dwuinstancyjności również w postępowaniach w sprawie zwrotu lub umorzenia kwoty należności celnych.

Odnośnie do zwrotu lub umorzenia należności celnych, pobranych lub ustalonych w procedurze uszlachetniania czynnego, należy poinformować, że zmiana przepisów rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie gospodarczych procedur celnych dokonana przepisami rozporządzenia tego Ministra z dnia 19 kwietnia 2002 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 384) nie wprowadziła żadnej nowej regulacji w zakresie określenia organu właściwego do wydania decyzji w sprawie zwrotu lub umorzenia cła w procedurze uszlachetniania czynnego.

W świetle dotychczasowych regulacji (§ 88 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 8 marca 2001 r. w sprawie gospodarczych procedur celnych) wnioski o zwrot lub umorzenie cła składane były do urzędu kontrolnego (wskazanego w pozwoleniu), a decyzje -w sprawie zwrotu lub umorzenia cła były wydawane w I instancji przez dyrektorów urzędów celnych.

Obecnie więc zgodnie z ogólną zasadą określoną w art. 5 ust. 1 ustawy o przekształceniach w administracji celnej orzekanie w I instancji w sprawach zwrotu lub umorzenia należności celnych w procedurze uszlachetniania czynnego należy do właściwości naczelników urzędów celnych.