FN1.054.23.MPL.RPW.80906.2015 - Postępowanie w zakresie stosowanej przez banki blokady środków pieniężnych na rachunku bankowym.

Odpowiadając na interpelację Pani Poseł (...) z dnia 29 maja br. nr 32875 w sprawie przywłaszczenia przez Bank M. S.A. kwot zgromadzonych na rachunkach bankowych klientów banku, uprzejmie przedstawiam poniższe stanowisko, skonsultowane z Komisją Nadzoru Finansowego.

Odnosząc się do przedstawionych w interpelacji zarzutów względem postępowania w zakresie stosowanej przez banki blokady środków pieniężnych na rachunku bankowym należy zauważyć, że w art. 106a ust. 3-11 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. 2015.128) określono przesłanki, po zaistnieniu których bank może dokonać blokady środków na rachunku bankowym. Jest to jedynie uprawnienie, a nie obowiązek banku, o czym przesądza użycie w treści art. 106a ust. 3 ww. ustawy zwrotu "bank jest uprawniony do dokonania blokady środków na rachunku". Środki mogą być zablokowane na każdym rachunku, np. prowadzonym w celu obsługi rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą (bieżącym, pomocniczym) lub w celu gromadzenia oszczędności. Stwierdzenie takie jest uzasadnione, ponieważ w analizowanym przepisie ustawy posłużono się ogólnym określeniem "rachunek bankowy" bez skonkretyzowania jego typu.

Blokada środków może jednak nastąpić jedynie w przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że zgromadzone na rachunku bankowym środki w całości lub w części pochodzą z przestępstwa innego niż finansowanie przestępstwa o charakterze terrorystycznym lub innego niż przestępstwo prania pieniędzy lub mają z nim związek. Ponadto wyraźnie określono, że blokada może nastąpić wyłącznie do wysokości zgromadzonych na rachunku środków, co do których zachodzi takie podejrzenie, i nie może trwać dłużej niż 72 godziny. Oznacza to, że można również dokonać blokady środków na czas krótszy od określonego w przepisie ustawy.

W praktyce bankowej występuje kilkadziesiąt typów blokady rachunku. Można je podzielić na trzy zasadnicze grupy:

Najliczniejszą grupę stanowią blokady, które są dokonywane w następstwie złożenia przez użytkownika (płatnika lub odbiorcę) zlecenia płatniczego odnośnie do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym. Takie blokady mogą występować m.in.

w następujących sytuacjach:

* złożenie zlecenia płatniczego z przyszłą datą wykonania,

* zapłata kartą płatniczą (po autoryzacji i autentykacji transakcji, ale przed jej rozliczeniem),

* potwierdzenie czeku przez bank.

Odnosząc się do treści interpelacji należy zauważyć, że przedstawione przez Panią Poseł pytania dotyczą opisu konkretnego stanu faktycznego. Udzielenie odpowiedzi na przedstawione zagadnienia polegałoby zatem na przyporządkowaniu stanu faktycznego do sformułowanej normy prawnej, a w szczególności dokonaniu oceny, czy w zaistniałych w sprawie okolicznościach faktycznych nastąpiło naruszenie wskazanych przepisów prawa, regulaminów obowiązujących w banku lub postanowień umowy rachunku bankowego.

Dokonanie tego typu ustaleń nie jest jednak możliwe zważywszy na fakt, iż opis stanu faktycznego zawarty w interpelacji sugeruje znaczny stopień zawiłości sprawy, a Minister Finansów oraz Komisja Nadzoru Finansowego, do której Minister Finansów wystąpił o przedstawienie opinii, nie dysponują dokumentami źródłowymi, które umożliwiłyby dokonanie szczegółowej oceny stanu faktycznego. W szczególności ministrowi Finansów nie jest znana treść regulaminów banku ani umów rachunku bankowego, do których odwołuje się Pani Poseł w swojej interpelacji.

Odnosząc się do pierwszego pytania należy zauważyć, że zgodnie z art. 106a ust. 8 ustawy - Prawo bankowe blokada środków na rachunku upada, jeżeli przed upływem 3 miesięcy od otrzymania przez prokuratora zawiadomienia banku o jej dokonaniu, nie zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym. Z treści interpelacji wynika, że prokurator wydał postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych, które zostało uchylone przez sąd w dniu 31 października 2014 r. Nie mając jednakże dostępu do treści orzeczenia sądu w przedmiocie tego postanowienia, nie jest możliwe dokonanie oceny, czy zwolnienie blokady przez bank w dniu 25 listopada 2014 r. zostało dokonane w zgodzie z przepisami prawa. Należy bowiem mieć na uwadze, że art. 106a ust. 8 odnosi się wyłącznie do sytuacji, w której nie zostało wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym, natomiast art. 106a ust. 9 odsyła, w sprawach nieuregulowanych w ustawie - Prawo bankowe, do przepisów ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.).

W zakresie pytania drugiego zauważyć należy, że zgodnie z art. 106a ust. 3 Prawa bankowego bank może dokonać blokady środków na rachunku, w całości lub w części, wyłącznie do wysokości środków, co do których zachodzi podejrzenie, iż mają związek z przestępstwem.

Bank może dokonać blokady środków wyłącznie w przypadku uzasadnionego podejrzenia przestępstwa i jest zobowiązany do powiadomienia o tym fakcie prokuratora. Jeżeli zatem na rachunkach, na których dokonano blokady środków, znajdowały się również inne środki pieniężne, które nie budziły zastrzeżeń banku, nie powinny one stać się przedmiotem blokady.

Odnosząc się do pytania trzeciego zauważyć należy, że sposób postępowania ze środkami zgromadzonymi na rachunku w przypadku powzięcia przez bank podejrzenia, iż pochodzą one z przestępstwa, może wynikać z samej umowy lub z regulaminu banku, do których Minister Finansów nie posiada dostępu. Podkreślenia wymaga, że zgodnie z art. 60 ustawy - Prawo bankowe okoliczności rozwiązania umowy rachunku bankowego mogą zostać wskazane w tej umowie.

W zakresie pytania czwartego należy podkreślić, że ustawa - Prawo bankowe nie reguluje w sposób szczegółowy kwestii nadawania czy przenoszenia uprawnień do dysponowania rachunkiem bankowym. Powyższe kwestie podlegają uregulowaniom w treści umowy rachunku bankowego lub w regulaminie banku.

Mając na uwadze toczące się, w opisanej przez Panią Poseł sprawie, postępowanie prokuratorskie wydaje się, że prokuratura, posiadając dostęp do wszystkich dokumentów źródłowych będących w posiadaniu stron, jest organem właściwym do dokonania oceny prawidłowości postępowania banku, w szczególności w zakresie utrzymywania blokady środków oraz wyksięgowania środków z rachunków stron, jak również zbadania sposobu dalszego postępowania banku z wyksięgowanymi środkami.