FN7.054.15.2015 - Problem nieprawidłowo przekazywanych środków pieniężnych.

W nawiązaniu do interpelacji Pana Posła (...) nr 33436 w sprawie nieuregulowanego prawnie problemu nieprawidłowo przekazanych środków pieniężnych która wpłynęła do Ministerstwa Finansów w dniu 7 lipca br., uprzejmie przedstawiam poniższe informacje.

Na wstępie pragnę poinformować, iż ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 873 i 1916), stanowiąca implementację do polskiego systemu prawnego dyrektywy 2007/64/WE (Payment Services Directive - PSD), normuje w sposób kompleksowy m.in. materię dokonywania transakcji płatniczych przy użyciu instrumentów płatniczych, w tym polecenia przelewu. Wymaga zatem podkreślenia, iż obowiązujące w krajowym systemie prawnym przepisy, regulujące poruszane zagadnienia, zostały zdeterminowane brzmieniem przepisów unijnych.

Pragnę również zauważyć, że Ministerstwo Finansów do tej pory nie otrzymywało sygnałów związanych z niemożnością odzyskania utraconych, w opisywany przez Pana Posła sposób, środków. Z informacji przedstawionych przez Komisję Nadzoru Finansowego także wynika, że skala zidentyfikowanego problemu nie jest duża - odnotowano jedynie nieliczne przypadki takich okoliczności. Organ nadzoru nie posiada również informacji o skali zjawiska w kraju.

Odnosząc się do kwestii poruszanych przez Pana Posła w zakresie tajemnicy bankowej należy zauważyć, że w przypadku zlecenia płatniczego wykonanego na podstawie nieprawidłowego identyfikatora, gdy odbiorca transakcji nie jest klientem banku, bank winien wystąpić do banku odbiorcy przelewu o udostępnienie danych odbiorcy. Możliwym działaniem jest także skierowanie prośby o zwrot kwoty błędnie przekazanej na rachunek tego klienta. Wskazać należy, iż bank odbiorcy jest uprawniony do udostępnienia danych klienta, będącego odbiorcą płatności, z uwagi na ustawowe zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy bankowej w stosunku do banku, zgodnie z przepisem art. 105 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 128). Jednocześnie, w przypadku uzyskania informacji z banku odbiorcy, bank płatnika nie jest uprawniony do udostępnienia danych odbiorcy przelewu płatnikowi. Podkreślenia wymaga fakt, iż w trybie art. 143 ust. 2 ustawy o usługach płatniczych oraz na podstawie regulacji Prawa bankowego, bank nie jest uprawniony do podejmowania dalej idących kroków celem odzyskania kwoty transakcji płatniczej wykonanej na podstawie nieprawidłowego identyfikatora.

Działania banku, z uwagi na brak interesu prawnego do występowania przeciwko osobie, która otrzymała przelew i nie wyraziła zgody na dokonanie zwrotu środków, koncentrują się zatem na pouczeniu takiego klienta o możliwości złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa do organów ochrony prawnej. Interes prawny posiada z kolei zlecający błędną transakcję, jednak by wystąpić z odpowiednim roszczeniem do sądu o zwrot środków na drodze postępowania cywilnego, niezbędne są dane osobowe takiego odbiorcy. Ich uzyskanie jest jednak utrudnione z uwagi na obowiązujące bank przepisy o tajemnicy bankowej.

W Ministerstwie Finansów rozważane są aktualnie koncepcje modyfikacji obowiązujących przepisów w przedmiotowej materii. Należy mieć jednak na względzie dość ograniczone pole do działania z uwagi na obowiązujące regulacje unijne. Pragnę wskazać, że jednym z możliwych rozwiązań jest nowelizacja przepisów ustawy - Prawo bankowe. Jego głównym założeniem jest przyznanie bankowi (dostawcy usług płatniczych) prawa do ujawniania informacji - w sytuacji zaistnienia omawianych okoliczności - o odbiorcy przetransferowanych za pomocą polecenia przelewu środków. Niezbędnym byłoby przy tym wystąpienie ze stosownym, umotywowanym wnioskiem do banku przez klienta, który dokonał błędnego polecenia przelewu, tj. dokonał zlecenia płatniczego z użyciem błędnego unikatowego identyfikatora (należącego do innego podmiotu, niż wcześniej zamierzony). W rezultacie - w sytuacji odmowy zwrotu bezpodstawnie otrzymanych środków przez odbiorcę - klient zlecający polecenie przelewu zyskałby niezbędne dane umożliwiające wystąpienia na drogę sądową (tekst jedn.: złożenia np. pozwu na podstawie art. 405 kodeksu cywilnego). Zastosowanie tego rozwiązania niesie ze sobą jednak istotne wady. Możliwym jest bowiem nadużywanie tego prawa przez niektórych klientów i występowanie do banku z przedmiotowym wnioskiem np. jedynie w celu zdobycia danych personalnych określonych właścicieli rachunków (wystarczającym będzie dysponowanie numerem rachunku odbiorcy). Tego rodzaju dane, w tym nr PESEL, mogą zostać następnie wykorzystane w celach przestępczych.

Ponadto innym możliwym rozwiązaniem, poruszanej przez Pana Posła kwestii, mogłaby być nowelizacja ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2015 r. poz. 355, z późn. zm.). W art. 19 ust. 1 określa ona katalog czynów zabronionych, w przypadku których - w określonych sytuacjach - na podstawie art. 20 ust. 3 Policja może, w celu zapobieżenia ich wystąpienia, wykrycia albo ustalenia sprawców i uzyskania dowodów, korzystać z informacji przetwarzanych przez banki i stanowiących tajemnicę bankową. W kontekście rozważanej eliminacji luki prawnej związanej z faktyczną niemożliwością odzyskania błędnie przetransferowanych środków, należałoby uzupełnić przedmiotowy katalog o przestępstwo z art. 284 § 1 kodeksu karnego (przywłaszczenie). Pozwoliłoby to na uchylenie w tym wypadku tajemnicy bankowej i tym samym możliwość ustalenia przez Policję odbiorcy środków otrzymanych w wyniku błędnie zaadresowanego polecenia przelewu. Warunkiem realizacji tej koncepcji rozwiązania omawianej materii jest jednak przyjęcie jednoznacznego założenia, zgodnie z którym odbiorca środków, wobec którego wszczęto by postępowanie karne, podejrzany byłby o dokonanie przestępstwa z art. 284 § 1 kodeksu karnego, czyli przywłaszczenia środków. Kwestia ta może być jednak różnorodnie interpretowana przez organy ścigania, bowiem jak się wydaje, dopuszczalnym jest w tej sytuacji stwierdzenie, że z uwagi na brak umyślności nie zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa, o którym mowa. Wyklucza to w efekcie wszczęcie postępowania karnego.

Jednocześnie pragnę uprzejmie poinformować Pana Posła, że Ministerstwo Finansów, mając na względzie powyższe rozważania, w ciągu najbliższych tygodni wystąpi z prośbą o wyrażenie opinii m.in. do Komisji Nadzoru Finansowego, Narodowego Banku Polskiego oraz Związku Banków Polskich w celu wypracowania optymalnego rozwiązania kwestii zwrotu omyłkowo przetransferowanych środków w wyniku zlecenia polecenia przelewu do innego odbiorcy, niż pierwotnie zamierzano. Dodatkowo pragnę podkreślić, że wyżej przedstawione koncepcje należy traktować jedynie jako punkt wyjścia do szerszej dyskusji na ten temat. Niewykluczone, że ostatecznie przyjęte zostanie inne rozwiązanie, które będzie stanowić konkretną propozycję zmian w systemie prawa w celu eliminacji powstałej luki prawnej.