ITPP2/443-198/08/AW - Czy zasądzone przez sąd na rzecz Spółki odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług?

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) oraz § 4 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770) Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Spółki przedstawione we wniosku z dnia 11 lutego 2008 r. (data wpływu 28 lutego 2008 r.), uzupełnionym pismami z dnia 25 kwietnia oraz 16 i 23 maja 2008 r., o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania zasądzonego przez Sąd odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości - jest prawidłowe.

W dniu 28 lutego 2008 r. został złożony wniosek, uzupełniony pismami z dnia 25 kwietnia oraz 16 i 23 maja 2008 r., o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania zasądzonego przez Sąd odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

W przedmiotowym wniosku przedstawiono następujący stan faktyczny.

Spółka została zawiązana w dniu 1 sierpnia 2002 r. w wyniku prywatyzacji bezpośredniej "O." przedsiębiorstwo w B., polegającej na wniesieniu przedsiębiorstwa tego podmiotu (w rozumieniu art. 55 Kodeksu cywilnego) jako wkład niepieniężny do zawiązanej w celu prywatyzacji spółki akcyjnej (art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych). Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, zawiązana spółka akcyjna wstąpiła we wszelkie prawa i obowiązki przedsiębiorstwa państwowego, bez względu na charakter stosunku prawnego, z którego te prawa i obowiązki wynikają.

Spółka prowadzi działalność gospodarczą w zakresie produkcji wyrobów mięsnych. W dniu 11 maja 1993 r. poprzednik prawny Wnioskodawcy ustanowił na rzecz Kuratora oświaty, na okres 5 lat, nieodpłatne użytkowanie nieruchomości gruntowej, której to był użytkownikiem wieczystym oraz znajdujących się na tej nieruchomości budynków i urządzeń. Przedmiotowe nieruchomości zajmowane były przez Zespół Szkół. Z dniem 1 stycznia 1999 r. Miasto B. przejęło od Kuratora prowadzenie Zespołu Szkół. W okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 stycznia 2000 r. Miasto B. korzystało z przedmiotowej nieruchomości bez tytułu prawnego nie uiszczając właścicielowi jakichkolwiek opłat.

W wyniku wniesienia powództwa Sąd Okręgowy w wyr. z dnia 12 marca 2007 r., na podstawie art. 255 k.c. w zw. z art. 244 § 2 k.c., zasądził od strony pozwanej na rzecz Spółki odszkodowanie z tytułu bezumownego posiadania przez pozwanego nieruchomości w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 stycznia 2000 r. Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 28 grudnia 2007 r. podtrzymał orzeczenie sądu pierwszej instancji.

Poprzednik prawny Spółki od początku powstania stanu faktycznego, w którym Miasto B. zaczęło korzystać z przedmiotowej nieruchomości bezumownie, bez wynagrodzenia i w złej wierze, podjęło aktywne działania zmierzające do ochrony jego interesu prawnego. Jak ustalono w procesie, w którym zasądzono na rzecz Spółki należne jej odszkodowanie, poszkodowane przedsiębiorstwo niejednokrotnie deklarowało wolę uregulowania stanu faktycznego w drodze zawarcia umowy dzierżawy lub innej uprawniającej Miasto B. do odpłatnego korzystania z nieruchomości. W wyniku wysiłków poszkodowanego przedsiębiorstwa, we wrześniu 1999 r., Miasto B. zgodziło się ponosić koszty utrzymania budynku, ale nie płacić za samo korzystanie.

Powództwo o odszkodowanie za korzystanie z przedmiotowej nieruchomości zostało wytoczone już w 2000 roku, niezwłocznie po ustaniu stanu faktycznego bezprawnego korzystania z nieruchomości, jednak z powodu coraz to nowych wniosków dowodowych Miasta B. i pobocznych postępowań administracyjnych wszczynanych przez Miasto B., postępowanie sądowe było efektywnie zawieszone od około roku 2001 do roku 2007. Dopiero po wyczerpaniu przez Miasto B. wszystkich dróg i możliwości sabotowania procesu, sąd wydał Spółce w roku 2007 wyrok zgodnie z powództwem poprzednika prawnego Spółki.

Stan bezprawnego korzystania przez Miasto z nieruchomości poprzednika prawnego Spółki ustał w ten sposób, że na początku roku 2000 przedmiotowa nieruchomość została zbyta Wyższej Szkole w W.

W związku z powyższym zadano następujące pytania:

Zdaniem Wnioskodawcy, odszkodowanie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. W uzasadnieniu własnego stanowiska Strona, powołując przepisy ustawy o podatku od towarów i usług oraz odpowiednie regulacje zawarte w VI Dyrektywie, jak również orzecznictwo ETS dotyczące przedmiotu opodatkowania, podatnika i działalności gospodarczej, wywodzi że nie każda płatność występująca w obrocie gospodarczym oznacza powstanie konieczności opodatkowania. Podatek powinien wystąpić tam, gdzie pojawia się świadczenie i konsumpcja, jednak nie każda zaś płatność jest związana z ich powstaniem. Rozpatrując kwestię opodatkowania należy przede wszystkim badać, czy miało miejsce jakiekolwiek świadczenie, co pozwoli na ustalenie, że wystąpiła czynność opodatkowana. We wniosku Podatnik zawarł również uwagi dotyczące charakteru bezumownego korzystania z nieruchomości na gruncie przepisów 224 i 225 k.c., aby następnie wykazać skutki prawne dla przedmiotowego stanu faktycznego sprawy. A mianowicie, w przedstawionym stanie faktycznym nie może budzić wątpliwości fakt, że bezumowne korzystanie z nieruchomości Spółki nie stanowiło przedmiotu działalności gospodarczej zarówno w rozumieniu ustawy o VAT jak i VI Dyrektywy. Spółka stała się pokrzywdzonym wskutek bezumownego korzystania z nieruchomości będących Jej własnością. Nie doszło do dostawy towarów, ani świadczenia usług, czyli czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Pomiędzy Spółką, a Miastem B., w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 stycznia 2000 r., nie istniał żaden, nawet dorozumiany stosunek zobowiązaniowy, na podstawie którego Miasto byłoby uprawnione do korzystania z nieruchomości. Podkreślenia wymaga fakt, że przed wskazanym okresem oba podmioty nie były ze sobą związane jakimkolwiek stosunkiem obligacyjnym dotyczącym przedmiotowych nieruchomości, przez co nie można uznać, że doszło do tzw. milczącego przedłużenia umowy najmu (czyli trwającego nadal stosunku najmu bez umowy, ale w zasadzie za zgodą wynajmującego). Nie istniała podstawa prawna w postaci zgodnej woli obu stron, która obejmowałaby co najmniej oznaczenie przedmiotu umowy i wysokości czynszu. Zasądzona na rzecz Spółki kwota odszkodowania nie stanowi obrotu, który jest podstawą opodatkowania podatkiem od towarów i usług. Odszkodowanie nie stanowi odpłatności za korzystanie z nieruchomości, a jedynie rekompensatę za zajęcie cudzej własności i uniemożliwienie właścicielowi wykorzystania jej w odmienny sposób.

Ponadto Strona powołuje wyroki Sądu Administracyjnego, interpretacje i decyzje wydane przez organy podatkowe, a także inne publikacje potwierdzające słuszność Jej stanowiska. Konkludując Wnioskodawca stwierdza, że odszkodowanie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Przedstawiając własne stanowisko do drugiego zapytania zawartego we wniosku Strona podnosi, że w przypadku uznania odszkodowania jako niepodlegającego opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, odpowiedź na pytanie drugie będzie bezprzedmiotowa. Natomiast jeśli odszkodowanie będzie obciążone podatkiem od towarów i usług, wówczas - zdaniem Spółki - zasądzone odszkodowanie stanowić będzie kwotę netto, do której Miasto B. musi dopłacić należny podatek od towarów i usług.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego uznaje się za prawidłowe.

Zgodnie z dyspozycją art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.), opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług.

Natomiast w myśl postanowień art. 8 ust. 1 ustawy, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

Należy zauważyć, że ze świadczeniem usług w rozumieniu przepisów ustawy mamy do czynienia wówczas, gdy dochodzi do wykonania określonej czynności (świadczenia), istnieje jej odbiorca oraz, w zamian za to świadczenie, występuje odpłatność. Czynność opodatkowana powstaje bowiem wyłącznie w związku z zaistnieniem stosunku prawnego określonego umową między stronami. Zatem wystąpić musi bezpośredni i niezbędny związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia, oparty o relacje cywilnoprawne pomiędzy podmiotami i jednocześnie wynagrodzenie to może być wyrażone w pieniądzu. W związku z powyższym czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności.

Kwestie bezumownego korzystania z cudzej własności regulują przepisy art. 224 i art. 225 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). W warunkach określonych normą art. 224 i art. 225 k.c., właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z jego rzeczy. Zapłata w tym przypadku określonej kwoty pieniężnej wiąże się z prawem żądania naprawienia wynikłej dla właściciela rzeczy szkody z tytułu bezprawnego używanie rzeczy. Żądane wynagrodzenie (roszczenie pieniężne) stanowi w istocie odszkodowanie. Przepisy prawa przyznają właścicielowi prawo do roszczenia o odszkodowanie, które obejmuje kompensatę utraconych korzyści, jakie właściciel by uzyskał gdyby rzecz wynajął.

O tym, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, decydować muszą w każdym przypadku konkretne okoliczności.

W sytuacji, gdy po zakończeniu stosunku zobowiązaniowego najemca (dzierżawca) nie chce opuścić nieruchomości, a wynajmujący (wydzierżawiający) dążąc do tego wytoczy przeciwko niemu powództwo o wydanie rzeczy, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy wynajmującym (wydzierżawiającym) i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne. Świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym obowiązek świadczenia usług oraz wysokość wynagrodzenia - nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody.

Inaczej należy jednak oceniać sytuację, gdy po zakończeniu umowy dotychczasowy najemca (dzierżawca) nadal użytkuje lokal za zgodą właściciela (nawet dorozumianą), płacąc z tego tytułu określone kwoty. Uwzględnić w takim przypadku należy, że na podstawie art. 674 k.c., jeżeli po upływie terminu oznaczonego w umowie albo w wypowiedzeniu najemca używa nadal rzecz za zgodą wynajmującego, poczytuje się w razie wątpliwości, że najem został przedłużony na czas nieoznaczony. Taka sytuacja wskazuje na kontynuację dotychczasowego stosunku zobowiązaniowego, który podlegał i dalej podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W sprawie będącej przedmiotem wniosku pomiędzy stronami - ani wyraźnie, ani dorozumianie - nie została zawarta jakakolwiek umowa, ani też nie została przedłużona dotychczasowa umowa. Nie miało miejsce porozumienie wyrażające wolę zawarcia umowy i w rezultacie brak świadczenia czynności w jej ramach. Wnioskodawca od momentu korzystania z nieruchomości przez Miasto B. bez tytułu prawnego podjął działania zmierzające do ochrony własnego interesu prawnego m.in., wnosząc w 2000 roku powództwo o odszkodowanie zakończone wydaniem w 2007 roku wyroku. Zasądzone przez sąd odszkodowanie nie stanowi odpłatności za korzystanie z nieruchomości, a jedynie rekompensatę za zajęcie cudzej własności i uniemożliwienie wykorzystania jej w odmienny sposób. Tym samym bezumowna czynność, na którą nie została wyrażona zgoda (ani wyraźna, ani dorozumiana), nie stanowi czynności opodatkowanej podatkiem od towarów i usług, a żądanie z tego tytułu zapłaty nie stanowi należności za jej wykonanie.

Konkludując, w przypadku zakwalifikowania wyrokiem sądowym stanu posiadania nieruchomości przez Miasto B. jako bezumownego - zasądzone z tego tytułu na rzecz Spółki odszkodowanie nie stanowi nie ani dostawy towarów, ani świadczenia usługi w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od towarów i usług. W związku z powyższym przedmiotowe odszkodowanie, z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, nie jest czynnością podlegającą opodatkowaniu. Tym samym ocena stanowiska Wnioskodawcy dotycząca drugiego zapytania postawionego we wniosku, w zakresie obliczenia kwoty podatku należnego, staje się bezprzedmiotowa.

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zdarzenia.

Złożenie przez Wnioskodawcę fałszywego oświadczenia, że elementy stanu faktycznego objęte wnioskiem o wydanie interpretacji w dniu złożenia wniosku nie są przedmiotem toczącego się postępowania podatkowego, kontroli podatkowej, postępowania kontrolnego organu kontroli skarbowej oraz że w tym zakresie sprawa nie została rozstrzygnięta co do jej istoty w decyzji lub postanowieniu organu podatkowego lub organu kontroli skarbowej - powoduje, iż niniejsza interpretacja indywidualna nie wywołuje skutków prawnych (art. 14b § 4 Ordynacji podatkowej).

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, ul. Jasna 2/4, 00-013 Warszawa po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu - do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach - art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Toruniu, ul. Św. Jakuba 20, 87-100 Toruń.