PO 2/AŁ-0958/97 - Decyzje podejmowane z urzędu w trybie art. 177 kodeksu postępowania administracyjnego.

W związku z zaistniałymi rozbieżnościami na tle stosowania art. 177 k.p.a. w przypadku rozpatrywania wniosków podatników wnoszonych po upływie roku od doręczenia decyzji ostatecznej ustalającej (określającej) zobowiązanie podatkowe, Ministerstwo Finansów przedstawia następujące stanowisko:

Zgodnie z art. 177 k.p.a. żądanie przez podatnika uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności decyzji ostatecznej ustalającej zobowiązanie podatkowe, wniesione po upływie roku od doręczenia tej decyzji, nie podlega rozpatrzeniu. Przepis ten odnosi się do sytuacji działania organu na wniosek podatnika, natomiast nie odnosi się do sytuacji działania organu podatkowego z urzędu.

W praktyce powstał problem, czy organ podatkowy w sytuacji zaistnienia przesłanek z art. 177 k.p.a. powinien wydać decyzję czy postanowienie. Ostatecznie nie został ten problem rozstrzygnięty przez Naczelny Sąd Administracyjny.

W ocenie Ministerstwa Finansów w takiej sytuacji organy podatkowe powinny wydawać decyzję z pouczeniem o możliwości złożenia jej odwołania. Decyzja jest orzeczeniem, które gwarantuje podatnikowi prawidłową ochronę jego praw. Tylko w stosunku do decyzji możliwe jest w pełnym zakresie zastosowanie trybów nadzwyczajnych z art. 154, 155, 156 k.p.a.

Wprawdzie na podstawie art. 126 k.p.a. w stosunku do postanowień, na które służy zażalenie, mają zastosowanie odpowiednio przepisy art. 156-159 k.p.a., jednakże dotyczy to tylko kwestii stwierdzenia nieważności postanowienia. Jednak istotne różnice w porównaniu z przypadkami stwierdzenia nieważności decyzji polegają na tym, że w postępowaniach nadzwyczajnych dotyczących stwierdzenia nieważności postanowień nie stosuje się przepisów o odszkodowaniu, o których mowa w art. 160 k.p.a. W przypadku wydania na podstawie art. 177 k.p.a. postanowienia w praktyce mogą zdarzyć się takie przypadki, że postanowienie może zawierać wadę, która będzie spełniać przesłanki wymagające stwierdzenia jego nieważności. Jednak w sytuacji, gdy strona poniesie szkodę w związku z wydaniem postanowienia zawierającego wadę nieważności, nie będzie można żądać odszkodowania na podstawie art. 160 k.p.a. Jak już wyżej wspomniano, przepis ten nie ma zastosowania do postanowień. Jednakże zgodnie z art. 141 § 1 k.p.a. na wydane w toku postępowania postanowienia służy stronie zażalenie, gdy kodeks tak stanowi. W przypadku art. 177 k.p.a. przepisy nic nie mówią o zażaleniu, a zatem nie można wydać postanowienia z pouczeniem o możliwości jego zaskarżenia.

Natomiast zgodnie z art. 104 § 1 k.p.a. organ administracji państwowej załatwia sprawę przez wydanie decyzji, chyba że przepisy kodeksu stanowią inaczej. W przypadku zaś art. 177 k.p.a. przepisy nie mówią, w jakiej formie organ powinien sprawę załatwić, a zatem wydaje się, że powinna być zastosowana zasada ogólna (z art. 104 k.p.a.) co do formy załatwienia sprawy. Pogląd ten wydaje się tym bardziej słuszny, iż Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku sygn. akt III SAB 14/85 z dnia 16 kwietnia 1986 r. stwierdził, że pozostawienie żądania strony bez rozpoznania nie rozstrzyga wprawdzie sprawy co do jej istoty, lecz kończy postępowanie w danej instancji, a zatem zgodnie z nakazem wydanym w art. 104 k.p.a. czynność musi być podjęta w formie decyzji. Wprawdzie orzeczenie dotyczyło art. 64 § 2 k.p.a., jednak w przypadku art. 177 k.p.a. należałoby postąpić analogicznie.

Mając powyższe na uwadze należy w przypadku wniosku podatnika, gdy zaistnieją przesłanki z art. 177 k.p.a. wydać decyzję. W zależności od organu, który wydaje taką decyzję należy w niej umieścić stosowne pouczenie; jeżeli decyzję, wydaje izba skarbowa - o możliwości wniesienia odwołania do Ministra Finansów.

Jeżeli zostało już wydane postanowienie na podstawie art. 177 k.p.a., to w pouczeniu izba skarbowa powinna również zamieścić informację o możliwości złożenia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W razie braku takiego pouczenia albo w przypadku pouczenia o prawie wniesienia zażalenia do Ministra Finansów należy - mając na względzie art. 112 k.p.a. - uzupełnić pouczenie, wydając stosowne postanowienie (nawet jeżeli strona nie występowała o uzupełnienie postanowienia w trybie art. 111 § 1 lub art. 113 k.p.a.

Na postanowienie to będzie służyło podatnikowi prawo złożenia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego.