PP/023/01/08/97 - Przenoszenie praw z papierów wartościowych obciążonych zastawem.

Biuro Prawne Urzędu Komisji Papierów Wartościowych uprzejmie przedstawia aktualne stanowisko w kwestii przenoszenia obciążonych zastawem praw z papierów wartościowych, dopuszczonych do publicznego obrotu, na rachunek zastawnika i celem jego zaspokojenia, na podstawie art. 54 § 3 pkt 4 ustawy z dn. 22.03.1991 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych (DzU z 1994 r., nr 58, poz. 239 z późn. zm.) oraz § 27 ust. 1 zarządzenia Przewodniczącego KPW z dn. 7.07.1995 r. w sprawie szczegółowego sposobu przeprowadzania przez przedsiębiorstwo maklerskie transakcji i rozliczeń, zasad prowadzenia ewidencji tych transakcji oraz trybu postępowania w przypadku zabezpieczenia wierzytelności na papierach wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu (MP nr 35, poz. 420).

W dniu 28.12. [1996 r.] wszedł w życie przepis art. 1 pkt 13 ustawy z dn. 23.08.1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (DzU nr 114, poz. 542), z mocy którego w art. 312 k.c. skreślone zostało zdanie drugie, pozwalające bankom (instytucjom kredytowym), będącym zastawnikami, na stosowanie pozaegzekucyjnego trybu zaspokojenia z przedmiotu zastawu na podstawie postanowień ich statutów (i zawieranych umów zastawu). W związku z tym podmioty te utraciły dotychczasową możliwość zaspokojenia, polegającego w szczególności na:

1)przejęciu na własność przedmiotu zastawu, tj. na przeniesieniu praw z zastawionych papierów wartościowych bezpośrednio na swój rachunek papierów wartościowych, dokonywanym poza obrotem giełdowym (art. 54 § 1 ww. ustawy) lub poza regulowanym obrotem pozagiełdowym (art. 54 § 2 ww. ustawy);

2)sprzedaży zastawionych papierów (także w obrocie giełdowym lub regulowanym pozagiełdowym), połączonej z przelaniem na rachunek zastawnika środków pieniężnych, uzyskanych z tej transakcji, na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez zastawcę w umowie zastawu.

Ponieważ tryb wymieniony w pkt 1 nie jest już dopuszczalny, odpadła zasadnicza podstawa stosowania przepisu art. 54 § 3 pkt 4 ww. ustawy, przewidującego konieczność uzyskania zgody KPW na takie zaspokojenie zastawnika, które nie następuje na zasadach określonych w art. 54 § 1 i 2 ww. ustawy (zbycie zastawionych akcji w obrocie giełdowym lub za pośrednictwem biura maklerskiego w regulowanym obrocie pozagiełdowym). Ratio legis przepisu art. 54 § 3 ust. 4 jest bowiem zapewnienie bezpieczeństwa obrotu, poprzez wyeliminowanie przypadków obejścia zasady obligatoryjnego pośrednictwa giełdy, oraz biur maklerskich w regulowanym obrocie wtórnym, wynikającej z art. 54 § 1 i 2 ww. ustawy.

Zgodnie z treścią art. 312 zd. pierwsze kodeksu cywilnego, zaspokojenie zastawnika z przedmiotu zastawu jest dokonywane w postępowaniu egzekucyjnym, według przepisów kodeksu postępowania cywilnego (z tym, że art. 53 ust. 2 ustawy - Prawo bankowe daje zastawnikowi będącemu bankiem prawo wyboru pomiędzy trybem z kodeksu postępowania cywilnego a trybem określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji). Ze względu na jednoznaczną dyspozycję art. 312 zd. pierwsze kodeksu cywilnego za bezskuteczne należy uznać wszelkiego rodzaju "klauzule przewłaszczeniowe", zamieszczane w treści umów zastawu.

Należy w tym miejscu podkreślić, że przepisy ww. zarządzenia określają zasadniczo techniczną stronę ustanawiania i funkcjonowania zastawu na papierach wartościowych, dopuszczonych do publicznego obrotu, uwzględniając specyfikę tego obrotu, a zwłaszcza jego dematerializację. Dotychczas przepis § 27 ust. 1 ww. zarządzenia, w części dotyczącej obowiązku uzyskania zgody KPW, odzwierciedlał zapis ustawowy art. 54 § 3 pkt 4. Będąc przepisem aktu podustawowego, nie mógł (i nadal nie może) stanowić samodzielnej podstawy do zaspokajania zastawnika poza rynkiem regulowanym lub poza procedurami egzekucyjnymi; precyzował on jednakże, jaki podmiot (biuro maklerskie) jest wnioskodawcą i adresatem zgody KPW oraz wskazywał wyraźnie, że nabycie własności praw z akcji w taki "bezpośredni" sposób skutkuje ich przeniesieniem (przeksięgowaniem) z jednego rachunku papierów wartościowych na inny rachunek (zastawnika).