SPS-023-11008/09 - Zasady udzielania urlopu na żądanie.

W odpowiedzi na interpelację pana posła Edwarda Wojtasa (przekazaną przy piśmie z dnia 26 sierpnia br., znak: SPS-023-11008/09) w sprawie wprowadzenia do Kodeksu pracy regulacji prawnych ograniczających korzystanie z tzw. urlopu na żądanie uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

Zgodnie z przepisem art. 152 § 1 Kodeksu pracy urlop wypoczynkowy jest co do zasady urlopem corocznym, nieprzerwanym i płatnym, przeznaczonym na wypoczynek pracownika. Przepisy prawa urlopowego stwarzają w ten sposób gwarancje realizacji celu urlopu wypoczynkowego, jakim jest regeneracja sił pracownika.

Uregulowany w art. 167² Kodeksu pracy urlop na żądanie stanowi część urlopu wypoczynkowego, co determinuje niektóre kwestie związane z udzielaniem takiego urlopu, jak na przykład zachowanie prawa do wynagrodzenia przez pracownika wykorzystującego urlop na żądanie czy istnienie ochrony przed wypowiedzeniem stosunku pracy w okresie korzystania z takiego urlopu.

Jednocześnie urlop na żądanie charakteryzuje się określonymi odrębnościami. I tak, urlop na żądanie pracownika stanowi wyjątek od zasady wykorzystywania urlopu wypoczynkowego w całości. Inny jest również cel urlopu na żądanie, którym może być umożliwienie pracownikowi załatwienia spraw osobistych w terminie dla niego dogodnym, bez konieczności informowania o nich pracodawcy. Nie ma również przeszkód, aby urlop ten był wykorzystany przez pracownika na wypoczynek. Do immanentnych cech urlopu na żądanie należy także uniezależnienie korzystania z tego urlopu od wcześniejszej zgody pracodawcy.

Jednocześnie, biorąc pod uwagę wątpliwości podniesione w interpelacji, pragnę zauważyć, że regulacja dotycząca urlopu na żądanie powinna być interpretowana także w kontekście tych przepisów Kodeksu pracy, które zabezpieczają interesy pracodawcy. Dotyczy to przede wszystkim przepisów określających moment zgłoszenia wniosku o taki urlop, a także przyznających pracodawcy prawo odwołania pracownika z urlopu.

I tak, zgodnie z przepisem art. 167² zdanie drugie Kodeksu pracy, termin zgłoszenia wniosku o udzielenie urlopu powinien przypadać najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu, co nie wyklucza wcześniejszego zgłoszenia takiego żądania przez pracownika. Zdaniem Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 15 listopada 2006 r., sygn. akt I PK 128/2006), ze względu na obowiązek dbałości pracownika o dobro pracodawcy, należy przyjąć, że pracownik powinien zgłosić swoje żądanie najwcześniej, jak to możliwe, aby pozwolić pracodawcy na podjęcie środków zaradczych wynikających z potrzeby zapewnienia zastępstwa. W ocenie Sądu Najwyższego wniosek o udzielenie urlopu na żądanie powinien być zgłoszony najpóźniej do chwili przewidywanego rozpoczęcia pracy przez pracownika według obowiązującego go rozkładu czasu pracy.

W uzasadnieniu do powołanego wyroku Sąd Najwyższy wyraził również pogląd, że pracodawca ma w zasadzie obowiązek udzielenia urlopu na żądanie, ale wyjątkowo może odmówić jego udzielenia, jeżeli zachodziłaby sytuacja, której nie można byłoby pogodzić z zasadą dbałości o dobro i mienie pracodawcy (art. 100 § 2 pkt 4 Kodeksu pracy), na przykład wówczas, gdyby wszyscy pracownicy określonego zakładu pracy lub wyodrębnionej jego części, albo znaczna liczba pracowników, wystąpili o udzielenie urlopu na żądanie tego samego dnia.

Z kolei w uzasadnieniu do wyroku z dnia 16 września 2008 r. (sygn. akt II PK 26/08) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że pracodawca może odwołać pracownika z urlopu na żądanie, jeżeli spełnione są przesłanki określone w przepisie art. 167 § 1 Kodeksu pracy, a zatem jeżeli wymagana jest obecność pracownika w zakładzie pracy z powodu okoliczności nieprzewidzianych w chwili rozpoczynania urlopu.

Mając powyższe na względzie, wyrażam pogląd, iż nie jest konieczna nowelizacja Kodeksu pracy, która skutkowałaby całkowitym zniesieniem instytucji urlopu na żądanie. W podobnie trudnej sytuacji znajduje się bowiem pracodawca, który staje przed faktem nieobecności pracowników ze względu na ich niezdolność do pracy wskutek choroby potwierdzonej orzeczeniem lekarskim.

W mojej ocenie można by natomiast rozważać taki kierunek zmian w przepisach o urlopie na żądanie, który wyłączyłby możliwość jednorazowego wykorzystania przez pracownika całego czterodniowego urlopu; w znacznym stopniu zapobiegałoby to dezorganizacji procesu pracy oraz wykorzystywaniu przez pracowników urlopu na żądanie w celach innych niż osobiste.

Taka zmiana przepisów Kodeksu pracy powinna być jednak przedmiotem dyskusji na forum Zespołu Prawa Pracy i Układów Zbiorowych Komisji Trójstronnej do Spraw Społeczno-Gospodarczych w ramach prac nad szerszą nowelizacją Kodeksu pracy, obejmującą także problematykę urlopową.