SPS-023-14814/10 - Zasady przeliczenia wcześniejszych emerytur z FUS dla matek dzieci niepełnosprawnych.

W związku z interpelacją pana posła Stanisława Szweda, przesłaną przy piśmie z dnia 12 marca br., znak: SPS-023-14814/10, w sprawie przeliczania wcześniejszych emerytur z FUS dla matek dzieci niepełnosprawnych uprzejmie informuję, że nie znajduję uzasadnienia do zmiany zasad obliczania emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego dla osoby, która po przejściu na wcześniejszą emeryturę nie podlegała ubezpieczeniom społecznym.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227) osoba, która po przejściu na wcześniejszą emeryturę osiągnęła powszechnie obowiązujący wiek emerytalny (60 lat - kobieta, 65 lat - mężczyzna), może zgłosić wniosek o przyznanie z tego tytułu drugiej emerytury. Emerytowi jest wypłacane jedno z przysługujących mu świadczeń.

Jeżeli wcześniejszym emerytem jest osoba urodzona przed 1 stycznia 1949 r., to prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego przysługuje jej na podstawie art. 27 ww. ustawy. W tym przypadku zarówno wcześniejsza emerytura, jak i emerytura z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego są obliczane według tzw. starych zasad, określonych w art. 53 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Podstawę wymiaru tej drugiej emerytury stanowi kwota podstawy wymiaru wcześniejszej emerytury w wysokości uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje (art. 21 ust. 2 pkt 1 w związku z ust. 1 pkt 1). Przyznając drugą emeryturę, organ rentowy nie oblicza zatem od nowa podstawy wymiaru służącej do obliczenia części świadczenia za okresy składkowe i nieskładkowe, bo jest ona już ustalona (stanowi ją zwaloryzowana kwota podstawy wymiaru wcześniejszej emerytury).

Zgodnie z przepisami art. 53 ww. ustawy emerytura wynosi:

Z art. 53 ust. 3 wynika, że jeżeli po przejściu na wcześniejszą emeryturę emeryt nie podejmował już pracy zarobkowej, to tzw. część socjalną nowej emerytury, wynoszącą 24 % kwoty bazowej, oblicza się od tej samej kwoty bazowej, którą przyjęto do obliczenia podstawy wymiaru wcześniejszej emerytury, a następnie świadczenie podwyższa się w ramach waloryzacji przypadających do dnia nabycia uprawnień.

Przepisu tego nie stosuje się tylko wtedy, jeżeli zainteresowany po nabyciu prawa do wcześniejszej emerytury, której podstawa wymiaru służy do obliczenia drugiej emerytury, podlegał ubezpieczeniu społecznemu co najmniej przez 30 miesięcy (art. 53 ust. 4). Jeśli emeryt spełnia ten warunek, wówczas część socjalną nowej emerytury oblicza się od kwoty bazowej obowiązującej w dniu nabycia uprawnień do tego świadczenia.

Kwotę bazową obowiązującą w dniu złożenia wniosku o emeryturę z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego (60 lat - kobieta, 65 lat - mężczyzna) stosuje się zatem tylko do obliczenia części socjalnej tej emerytury pod warunkiem, że emeryt po przyznaniu wcześniejszej emerytury pracował i był ubezpieczony przynajmniej przez 30 miesięcy. Osoba, która po przejściu na wcześniejszą emeryturę nie pracowała, jak również osoba, która pracowała i podlegała ubezpieczeniom społecznym, ale krócej niż 30 miesięcy, nie może mieć części socjalnej nowej emerytury obliczonej od nowej kwoty bazowej. Zasada ta obowiązuje niezależnie od tego, czy wcześniejsza emerytura została przyznana z tytułu opieki nad dzieckiem wymagającym specjalnej troski, czy też z innego tytułu (np. z tytułu pracy w szczególnych warunkach czy z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy). Ustawa nie może wprowadzać odstępstw dla określonej kategorii wcześniejszych emerytów, ponieważ byłoby to sprzeczne z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa.

Uprzejmie informuję, że Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem z dnia 24 kwietnia 2006 r., sygn. akt P 9/05 (Dz. U. Nr 75, poz. 530), stwierdził, że art. 53 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS jest zgodny z wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP zasadą sprawiedliwości społecznej oraz wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP zasadą równości wobec prawa i zakazu dyskryminacji. Trybunał nie zakwestionował tego, że możliwość obliczenia części socjalnej emerytury od nowej kwoty bazowej uzyskali jedynie ci zainteresowani, którzy po nabyciu uprawnień do świadczenia, którego podstawa wymiaru stanowi podstawę wymiaru emerytury, podlegali co najmniej przez 30 miesięcy ubezpieczeniu społecznemu. Wprowadzone zróżnicowanie jest zgodne z Konstytucją RP, ponieważ przyjęcie nowej kwoty bazowej w odniesieniu do świadczeniobiorców, którzy nie spełniają tego warunku, powodowałoby większy wzrost emerytury bez ich udziału w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego.

W świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wprowadzenie przepisu zezwalającego na ustalenie wysokości kolejnej emerytury od nowej kwoty bazowej, niezależne od spełnienia jakichkolwiek dodatkowych warunków, naruszałoby zasady sprawiedliwości społecznej. W znacznie lepszej sytuacji byłyby bowiem osoby, które skorzystały z uprawnień do wcześniejszej emerytury w stosunku do tych, które - pomimo spełnienia wymaganych warunków - wniosek o emeryturę zgłosiły dopiero po osiągnięciu pełnego wieku emerytalnego. Osoby te korzystają już bowiem ze świadczenia wypłacanego z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a jednocześnie - nie wnosząc składek na ubezpieczenia społeczne - nie pomnażają środków zgromadzonych w tym funduszu.

Nieco inna jest sytuacja osoby urodzonej po 31 grudnia 1948 r., która pobierała wcześniejszą emeryturę, obliczoną na podstawie art. 53 ustawy o emeryturach i rentach, czyli wg tzw. starych zasad. Taka osoba po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego również może zgłosić wniosek o przyznanie z tego tytułu drugiej emerytury i wybrać, które z przysługujących świadczeń chce pobierać. W tym przypadku ta druga emerytura będzie jednak obliczona w całości wg nowych zasad, określonych w art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Do obliczenia wysokości emerytury wg nowych zasad nie stosuje się kwoty bazowej, ponieważ kwotę emerytury uzyskuje się w wyniku podzielenia podstawy obliczenia, którą stanowi suma zwaloryzowanego kapitału początkowego i zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne, przez średnie dalsze życie dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę.

Ponadto uprzejmie informuję, że dla osób sprawujących opiekę nad dziećmi specjalnej troski nie przewiduje się wprowadzenia nowych regulacji w miejsce zniesionych przepisów dotyczących wcześniejszej emerytury. Celem reformy emerytalnej było stopniowe wygaszenie przepisów umożliwiających wcześniejsze przejście na emeryturę oraz nietworzenie nowych preferencji w tym zakresie.

Należy podkreślić, że w nowym systemie emerytalnym, obejmującym osoby urodzone po 1948 r., ułatwiono możliwość uzyskania emerytury. Wprowadzono bowiem zasadę, że do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uprawnia jakikolwiek okres ubezpieczenia, pod warunkiem, że ubezpieczony osiągnął już wiek emerytalny. Utrzymano jednak zasadę, że gwarancję uzyskania emerytury co najmniej w minimalnej wysokości mają osoby, które udowodnią co najmniej 20-letni (kobiety) lub 25-letni okres składkowy i nieskładkowy (mężczyźni).

Rodzina, która znalazła się w trudnej sytuacji z powodu konieczności zrezygnowania przez jednego z rodziców z pracy zarobkowej w celu opieki nad dzieckiem specjalnej troski, wymaga wsparcia ze strony państwa. Nie powinno się to jednak odbywać ze środków ubezpieczeń społecznych, ponieważ utrudnienie w kontynuowaniu pracy zarobkowej spowodowane stanem zdrowia dziecka nie jest ryzykiem emerytalnym ani rentowym, lecz ryzykiem objętym pomocą społeczną. Dlatego w tym systemie, jak również w systemie świadczeń rodzinnych, a nie w systemie ubezpieczeń społecznych są obecnie zawarte rozwiązania zapewniające osobom i rodzinom będącym w trudnej sytuacji życiowej nie tylko niezbędne środki finansowe, ale też inne formy pomocy. Osoby, które ze względu na konieczność opieki nad dzieckiem specjalnej troski są zmuszone do rezygnacji z pracy, mają możliwość uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego na zasadach określonych w art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.).

Z kolei z przepisów art. 6 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) wynika, że za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne, która nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu, wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę, jednak nie dłużej niż przez 20 lat. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta, jeżeli przyznał osobie świadczenie pielęgnacyjne, może wystąpić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o udzielenie informacji o przebiegu ubezpieczenia oraz za jaki okres za tę osobę powinien opłacać składkę na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

Regulacja ta zapewnia matce pobierającej świadczenie pielęgnacyjne osiągnięcie stażu ubezpieczeniowego gwarantującego prawo do emerytury z FUS w minimalnej wysokości.