Wyjaśnienia Rady Prawa Bankowego w zakresie interpretacji ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej

I. USTAWA Z DNIA 5 LIPCA 2018 R. O ZARZĄDZIE SUKCESYJNYM PRZEDSIĘBIORSTWEM OSOBY FIZYCZNEJ (Dz. U. z 2018 r. poz. 1629; dalej: Ustawa)

1. W jakim zakresie należy stosować przepisy Ustawy w przypadku śmierci wspólnika spółki cywilnej?

Jedną z możliwych form prowadzenia działalności gospodarczej przez osobę fizyczną jest działanie tej osoby jako przedsiębiorcy będącego wspólnikiem spółki cywilnej. Zgodnie bowiem z art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2018 r. poz. 646, z późn. zm.), przedsiębiorcami są wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Podstawową, ogólną regulacją, która określa zasady działania spółki cywilnej w przypadku śmierci jej wspólnika, jest art. 872 k.c. Stanowi on, iż w umowie spółki można zastrzec, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce. W wypadku takim powinni oni wskazać spółce jedną osobę, która będzie wykonywała ich prawa. Dopóki to nie nastąpi, pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki. Zasadą jest zatem, że w razie śmierci wspólnika jego spadkobiercy nie wchodzą do spółki (aby do tego doszło, konieczny jest odpowiedni zapis umowy spółki). Jeżeli na skutek śmierci jednego ze wspólników w spółce cywilnej pozostaje tylko jeden wspólnik, a w umowie spółki nie przewidziano wejścia w miejsce zmarłego wspólnika jego spadkobierców, wówczas spółka cywilna przestaje istnieć 1 .

Przepisy Ustawy modyfikują przywołane wyżej zasady ogólne. Regulacja kwestii sukcesji po zmarłym wspólniku spółki cywilnej została zamieszczona w rozdziale 8 Ustawy (art. 46-48). Dodatkowo, w art. 2 ust. 4 Ustawy wskazano, że, w przypadkach, o których mowa w rozdziale 8, przepisy Ustawy odnoszące się do przedsiębiorstwa w spadku stosuje się odpowiednio do udziału przedsiębiorcy w majątku wspólnym wspólników spółki cywilnej.

Rozdział 8 Ustawy, zatytułowany "Zarząd sukcesyjny w przypadku śmierci wspólnika spółki cywilnej", rozróżnia, za Kodeksem cywilnym, sytuację, gdy w umowie spółki cywilnej zastrzeżono, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce oraz sytuację przeciwną. Według art. 46 Ustaw, w przypadku gdy zastrzeżono, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki cywilnej na jego miejsce i został ustanowiony zarząd sukcesyjny, prawa spadkobierców wspólnika w spółce wykonuje zarządca sukcesyjny. W takim przypadku zarządca sukcesyjny prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją na zasadach obowiązujących zmarłego wspólnika od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Natomiast, zgodnie z art. 47 Ustawy, w przypadku gdy nie zastrzeżono, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki cywilnej na jego miejsce, a został ustanowiony zarząd sukcesyjny, z chwilą śmierci wspólnika jego spadkobiercy wchodzą do spółki na jego miejsce, jeżeli pozostali wspólnicy wyrażą na to zgodę. Zarządca sukcesyjny prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją na zasadach obowiązujących zmarłego wspólnika od dnia wyrażenia zgody przez pozostałych wspólników. Zarządca sukcesyjny niezwłocznie po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego zawiadamia o tym pozostałych wspólników na piśmie. Jeżeli wspólnik nie wyrazi sprzeciwu na piśmie w terminie czternastu dni od dnia otrzymania zawiadomienia o ustanowieniu zarządu sukcesyjnego, przyjmuje się, że wyraził zgodę. Oświadczenie o zgodzie na wejście albo sprzeciwie wobec wejścia do spółki spadkobierców wspólnika pozostali wspólnicy składają zarządcy sukcesyjnemu. Do czasu wyrażenia zgody, lub upływu terminu na jej wyrażenie, pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki.

Należy zaznaczyć, że obie opisane powyżej sytuacje, tj. zarówno sytuacja, gdy zastrzeżono, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki cywilnej na jego miejsce, jak również sytuacja, gdy takiego zastrzeżenia nie poczyniono, odnoszą się do przypadków, w których został ustanowiony zarząd sukcesyjny. W konsekwencji, jeżeli nie nastąpi ustanowienie zarządcy sukcesyjnego, przepisów Ustawy nie będzie się stosować w sytuacji śmierci wspólnika spółki cywilnej. Zastosowanie w takim wypadku znajdą natomiast ogólne zasady wyrażone w art. 872 k.c.

W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 7 ust. 1 Ustawy, zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony z chwilą:

Oznacza to, że rozdział 8 Ustawy, który należy stosować dla przypadków, w których ustanowiono zarząd sukcesyjny, dotyczy zarówno sytuacji, gdy zarządca został powołany za życia, jak i po śmierci przedsiębiorcy.

W kontekście ogólnej reguły, według której spółka cywilna przestaje istnieć, jeśli na skutek śmierci jej wspólnika, pozostaje w niej tylko jeden wspólnik, przy jednoczesnym braku zastrzeżenia umowy o wejściu w miejsce zmarłego wspólnika jego spadkobierców, należy przywołać art. 48 Ustawy. Zgodnie z tym przepisem, w przypadku gdy na skutek śmierci wspólnika w spółce cywilnej pozostaje jeden wspólnik, spółka ulega rozwiązaniu najpóźniej z upływem terminu, o którym mowa w art. 12 ust. 10 Ustawy (czyli terminu, po upływie którego wygasa uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy), jeżeli wcześniej nie został ustanowiony zarząd sukcesyjny. Przepisy art. 46 i art. 47 ust. 1 i 2 Ustawy stosuje się odpowiednio. Tym samym, ustawodawca przesądził, że w razie pozostania jednego wspólnika spółki cywilnej, spółka ulega rozwiązaniu, jeżeli w umowie spółki nie zastrzeżono, że spadkobiercy wspólnika wchodzą do spółki na jego miejsce, oraz:

Zgodnie z art. 48 ust. 2 Ustawy, jedyny wspólnik spółki cywilnej może sam podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki do dnia:

Niezależnie od powyższego, wymaga zwrócenia uwagi, że zgodnie z art. 42 ust. 5 Ustawy, w przypadku śmierci przedsiębiorcy będącego wspólnikiem spółki cywilnej, oprócz właściciela przedsiębiorstwa w spadku, wniosek o przeniesienie na niego decyzji związanej z przedsiębiorstwem może złożyć także inny wspólnik spółki cywilnej.

2. Czy zarząd sukcesyjny jest możliwy w przypadku przedsiębiorcy wykonującego wolny zawód (radca prawny, adwokat, lekarz)?

Przedsiębiorca będący osobą fizyczną może prowadzić działalność gospodarczą polegającą na wykonywaniu działalności zawodowej. Zgodnie z art. 3 Prawa przedsiębiorców, działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Jak stanowi uzasadnienie projektu ww. ustawy " (...) Prywatnoprawna definicja przedsiębiorcy (art. 43¹ k.c.), z uwagi na tradycję i pewną specyfikę, odróżnia działalność gospodarczą przedsiębiorcy od jego działalności zawodowej. Rozróżnienie to obecnie ma jednak znaczenie głównie historyczne, a jego celem jest przesądzenie, że osoby wykonujące działalność zawodową są również przedsiębiorcami. Przypomnieć bowiem w tym miejscu należy, że osoby wykonujące tzw. wolne zawody niegdyś co do zasady nie były uznawane za przedsiębiorców (kupców), chyba że prowadziły one przedsiębiorstwo zarobkowe. Obecnie każdą działalność zawodową można uznać za działalność gospodarczą, jeśli ma charakter zarobkowy, zorganizowany i ciągły. W treści projektowanego art. 3 ustawy nie ma więc potrzeby wskazywać, że pojęcie działalności gospodarczej obejmuje również działalność zawodową." 2 .

Ustawa wprowadza w art. 29 zasadę, iż od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Oznacza to, w szczególności, w braku odmiennych postanowień umownych lub ustawowych, dalsze wykonywanie zawartych przez przedsiębiorcę umów cywilnoprawnych.

Ustawa w żadnym z przepisów nie wyłącza jej zastosowania do przedsiębiorstwa osoby fizycznej związanego z wykonywaniem przez tę osobę działalności zawodowej. Tym niemniej, pewne ograniczenia będą wynikać z faktu, iż według prawa spadkowego, nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą (art. 922 § 2 k.c.). Zatem, kontynuowanie działalności zawodowej zmarłego przedsiębiorcy przez zarządcę sukcesyjnego na takich samych zasadach, jak innych rodzajów działalności gospodarczej, nie zawsze będzie możliwe właśnie ze względu na to ograniczenie. Znajdzie ono zastosowanie m.in. do umów zawieranych w ramach wykonywania działalności zawodowej. Z reguły ich wykonywanie przez zmarłego przedsiębiorcę było związane z posiadaniem przez niego określonych osobistych przymiotów, w szczególności wymagało kwalifikacji potwierdzonych stosownymi dokumentami czy uzyskaniem wpisu w rejestrach prowadzonych przez samorządy zawodowe (np. wpis na listę radców prawnych czy adwokatów), na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Według ww. zasady określonej w art. 922 § 2 k.c., umowy, w których spełnienie lub przyjęcie świadczenia jest uzależnione od osobistych przymiotów dłużnika lub wierzyciela wygasają 3 .

Potwierdzeniem powyższego jest treść art. 30 Ustawy, który - w braku odmiennych postanowień umownych lub ustawowych - w okresie pomiędzy śmiercią przedsiębiorcy a ustanowieniem zarządu sukcesyjnego pozwala na swoiste zawieszenie wykonywania umów zawartych przez przedsiębiorcę w zakresie działalności jego przedsiębiorstwa. Przepis ten wprost wyłącza jednak spod tej możliwości umowy, których wykonanie zależy od osobistych przymiotów zmarłego przedsiębiorcy. Należy uznać, iż taka regulacja wynika właśnie z przyjęcia, że tego rodzaju umowy wygasają z chwilą śmierci przedsiębiorcy.

W omawianej sytuacji, zarządca sukcesyjny będzie więc sprawował zarząd majątkiem przedsiębiorstwa w spadku tylko w takim zakresie, w jakim nie będzie to stanowiło wykonywania działalności zawodowej, której niezbędnym elementem były osobiste przymioty zmarłego przedsiębiorcy. Funkcja zarządcy sukcesyjnego może wówczas polegać głównie na sprawowaniu pieczy nad majątkiem przedsiębiorstwa w spadku.

W tym miejscu warto zauważyć, że Ustawa wyróżnia szczególne przypadki, gdy znaczenie dla prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku ma spełnienie przez zarządcę sukcesyjnego lub właściciela przedsiębiorstwa w spadku czy wspólnika spółki cywilnej warunków o charakterze osobistym. Chodzi tutaj o możliwość uzyskania potwierdzenia możliwości wykonywania decyzji związanej z przedsiębiorstwem (art. 38 Ustawy), przeniesienia takiej decyzji (art. 42 Ustawy) oraz utrzymania (z odpowiednią zmianą) wpisu działalności do rejestru prowadzonego przez organ administracji publicznej (art. 45 Ustawy). Warunki niezbędne do uzyskania ww. decyzji i utrzymania wpisów, które mają charakter osobisty, uważa się za spełnione, jeżeli spełnia je, odpowiednio, zarządca sukcesyjny, właściciel przedsiębiorstwa w spadku lub wspólnik spółki cywilnej (art. 38 ust. 3, art. 42 ust. 3 i 5a, art. 45 ust. 4 Ustawy). Przedmiotowe regulacje nie odnoszą się jednakże do decyzji i wpisów do rejestrów, które, zgodnie z odrębnymi przepisami, mogą dotyczyć wyłącznie osób fizycznych (art. 36 ust. 1 pkt 1 i art. 45 ust. 1 Ustawy), ale do decyzji i wpisów, których adresatem czy podmiotem może być także osoba prawna czy tzw. ułomna osoba prawna.

Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu Ustawy: "Jeżeli natomiast przepisy ustaw odrębnych przewidują, że adresatem określonej decyzji może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna albo jednostka organizacyjna, oznacza to, że ustawodawca nie wiąże ściśle możliwości przyznania określonych uprawnień z przymiotami określonej osoby, a raczej z warunkami spełnianymi przez przedsiębiorstwo. Tym niemniej, niektóre warunki do uzyskania takich decyzji mogą mieć charakter osobisty (np. określony wiek, wykształcenie czy brak karalności). W takich przypadkach ustawa odrębna wskazuje, które z osób w strukturze organizacyjnej podmiotu powinny spełniać warunki osobiste (zob. np. art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym). Nie wyklucza to zatem również sukcesji uprawnień wynikających z decyzji na zasadach przewidzianych w ustawie o zarządzie sukcesyjnym - warunki o charakterze osobistym musi jednak spełnić osoba wnioskująca o potwierdzenie możliwości wykonywania decyzji związanej z przedsiębiorstwem (zarządca sukcesyjny) albo o przeniesienie na nią decyzji (właściciel przedsiębiorstwa w spadku albo wspólnik spółki cywilnej)." 4 .

Natomiast, do decyzji i wpisów do rejestrów, które, zgodnie z odrębnymi przepisami, mogą dotyczyć wyłącznie osób fizycznych, ww. zasady rozdziału 7 Ustawy nie znajdą zastosowania. Według uzasadnienia projektu Ustawy: "Tego rodzaju decyzje oraz warunki do ich uzyskania są bowiem ściśle związane z osobą przedsiębiorcy (np. licencja doradcy restrukturyzacyjnego czy licencja na trenowanie koni wydawana na podstawie ustawy o wyścigach konnych). Osobiste prawa i obowiązki wynikające z takich decyzji nie powinny podlegać sukcesji. Osoba, która kontynuuje działalność przedsiębiorcy, powinna uzyskać taką decyzję "na własne nazwisko" (np. zdać stosowny egzamin)." 5 . W odniesieniu do zasad utrzymania wpisu w rejestrze uzasadnienie projektu Ustawy stanowi: "Powyższych zasad utrzymania wpisu w rejestrze nie stosuje się w przypadku, gdy zgodnie z przepisami odrębnych ustaw, regulujących wykonywanie tej działalności, do odpowiedniego rejestru nie może zostać wpisany podmiot niebędący osobą fizyczną. W takich przypadkach wpis trzeba bowiem uznać za związany ściśle z osobą zmarłego przedsiębiorcy." 6 .

Kwalifikacje niezbędne wykonywania wolnego zawodu należy uznać za ściśle związane z osobą zmarłego przedsiębiorcy, a potwierdzające je decyzje i wpisy do rejestrów - za dotyczące wyłącznie osób fizycznych. W związku z tym, zarządca sukcesyjny chcąc kontynuować działalność gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy polegającą na wykonywaniu określonej działalności zawodowej powinien sam uzyskać niezbędne w tym zakresie uprawnienia, decyzje, wpisy do rejestrów itp. Wówczas, biorąc pod uwagę, że umowy zawarte jeszcze przez zmarłego przedsiębiorcę w związku z jego działalnością zawodową wygasną z chwilą jego śmierci, zarządca sukcesyjny będzie mógł kontynuować przedmiotową działalność poprzez zawieranie nowych umów.

W powyższym kontekście, warto także podnieść, że zarządca sukcesyjny, który kontynuuje działalność gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy, w relacjach z bankiem wynikających np. z umowy rachunku bankowego zawartej ze zmarłym posiadaczem rachunku nie będzie musiał być weryfikowany pod kątem posiadania kwalifikacji czy warunków o charakterze osobistym. Wystarczające będzie potwierdzenie przez bank, na podstawie wpisu do CEiDG oraz dokumentu tożsamości zarządcy sukcesyjnego, że faktycznie posiada on status takiego zarządcy. Weryfikacja będzie oczywiście konieczna dla przypadków, gdy zarządca sukcesyjny będzie miał świadczyć na rzecz banku usługi związane z jego działalnością zawodową (np. obsługę prawną banku).

3. Czy w przypadku, gdy w art. 2 ust. 2 Ustawy mowa jest o przedsiębiorstwie spadku, właściwe jest nazewnictwo, które w swojej treści, w przypadku żyjącego małżonka, obejmuje całość tego przedsiębiorstwa?

Zgodnie z art. 2 ust. 2 Ustawy, jeżeli w chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo w rozumieniu ^art.551 k.c. stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka, przedsiębiorstwo w spadku obejmuje całe to przedsiębiorstwo. Ustawa przesądza zatem, że udział małżonka we współwłasności przedsiębiorstwa (w rozumieniu ^art.551 k.c.) wchodzi do przedsiębiorstwa w spadku, mimo że nie wchodzi on do spadku po zmarłym przedsiębiorcy.

Taka regulacja nie jest przypadkowa ani omyłkowa. Jej celem jest zachowanie ciągłości i integralności przedsiębiorstwa w rozumieniu ^art.551 k.c. Pozostawienie udziału małżonka poza przedsiębiorstwem w spadku powodowałoby bowiem, że w tym zakresie przedsiębiorstwo to podlegałoby innym zasadom zarządzania niż w zakresie udziału, który przypadał zmarłemu przedsiębiorcy.

Na powyższy cel regulacji wskazuje treść uzasadnienia projektu Ustawy, zgodnie z którą: "(...) ustawa przyznaje małżonkowi możliwość skorzystania z narzędzi, które pozwolą na płynną kontynuację działalności gospodarczej zmarłego przedsiębiorcy i podjęcie inicjatywy w tym zakresie. W tym celu w art. 2 ust. 2 wskazano, że przedsiębiorstwo jest w całości objęte przedsiębiorstwem w spadku, jeżeli prawo do przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55¹ k.c. przysługuje w chwili śmierci przedsiębiorcy w całości przedsiębiorcy i jego małżonkowi. Nie ma przy tym znaczenia ustrój majątkowy obowiązujący małżonków. Niezależnie od tego, czy małżonkowi przysługiwał udział w majątku wspólnym małżonków obejmującym przedsiębiorstwo, czy udział w prawie do przedsiębiorstwa wchodzi do majątku osobistego małżonka (np. wskutek nabycia wspólnie przedsiębiorstwa przez małżonków pozostających w ustroju rozdzielności majątkowej), przedsiębiorstwo zostanie w całości objęte przedsiębiorstwem w spadku, jeżeli uprawnieni postanowią skorzystać z narzędzi przewidzianych w ustawie.

Wobec objęcia udziału małżonka w przedsiębiorstwie masą majątkową, jaką jest przedsiębiorstwo w spadku, i ustanowienia zarządcy sukcesyjnego małżonek utraci możliwość bezpośredniego, samodzielnego zarządzania swoim udziałem we współwłasności składników przedsiębiorstwa. Uzyska jednak uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego lub wyrażenia zgody na jego powołanie przez inną osobę uprawnioną, a także status właściciela przedsiębiorstwa w spadku, który oznacza przede wszystkim, że do dokonania czynności przekraczających zwykły zarząd konieczna będzie zgoda małżonka oraz że przysługuje mu prawo do żądania wypłaty zysku generowanego przez przedsiębiorstwo.".

4. W świetle art. 2 pkt 2 Ustawy, na podstawie jakich danych i przez kogo zostanie ustalone (na dzień śmierci), że przedsiębiorstwo stanowiło mienie (czemu nie własność/współwłasność?) przedsiębiorcy i jego małżonka? Jaki jest stosunek tych przepisów do umowy "intercyzy"?

Zgodnie z art. 2 ust. 2 Ustawy, jeżeli w chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55¹ k.c. stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka, przedsiębiorstwo w spadku obejmuje całe to przedsiębiorstwo. Natomiast, jak stanowi art. 3 pkt 2 Ustawy, właścicielem przedsiębiorstwa w spadku w rozumieniu Ustawy jest m.in. małżonek przedsiębiorcy w przypadku, o którym mowa w art. 2 ust. 2 Ustawy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku. Przepis ten dotyczy sytuacji, gdy małżonek nie koniecznie jest spadkobiercą przedsiębiorcy ani zapisobiercą windykacyjnym, ponieważ te przypadki zostały objęte regulacją art. 3 pkt 1 Ustawy i stanowią niezależną podstawę uzyskania statusu właściciela przedsiębiorstwa w spadku.

Wynika z tego, że, jeżeli w chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55¹ k.c. stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka, to małżonek przedsiębiorcy jest właścicielem przedsiębiorstwa w spadku. Z racji tego, iż przedsiębiorstwo w rozumieniu ^art.551 k.c. w całości, czyli razem z udziałem małżonka, wchodzi w skład przedsiębiorstwa w spadku, małżonkowi przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku obejmujący przynajmniej udział w przedsiębiorstwie w rozumieniu ^art.551 k.c. Udział małżonka w przedsiębiorstwie w spadku może być większy, jeżeli przypadnie mu również udział spadkowy (art. 3 pkt 1 Ustawy) lub udział nabyty na podstawie czynności prawnej (art. 3 pkt 2 Ustawy).

Zgodnie z art. 4 Ustawy, wielkość udziałów w przedsiębiorstwie w spadku ustala się według wielkości udziałów spadkowych lub udziałów we współwłasności przedsiębiorstwa. Udział w przedsiębiorstwie w spadku małżonka, który wraz ze zmarłym przedsiębiorcą był współwłaścicielem przedsiębiorstwa w rozumieniu ^art.551 k.c., będzie zależał od wielkości jego udziału w tym ostatnim, co z kolei będzie powiązane z rodzajem ustroju majątkowego łączącego małżonków. W ustroju wspólności ustawowej udziały małżonków w majątku wspólnym są co do zasady równe (art. 43 k.r.o.). Natomiast ustrój majątkowy umowny może wprowadzać w tym zakresie odmienne zasady, tzn. intercyza może zawierać postanowienie zmieniające zasadę równości udziałów.

W przypadku gdy z małżonkiem zmarłego przedsiębiorcy w kręgu dziedziczenia znajdą się także inne osoby, np. dzieci przedsiębiorcy, własność przedsiębiorstwa w spadku będzie przysługiwała, zgodnie z art. 3 Ustawy, dzieciom (na podstawie dziedziczenia) oraz małżonkowi (na podstawie dziedziczenia i na podstawie art. 3 pkt 2 w zw. z art. 2 ust. 2 Ustawy). W takiej sytuacji, podstawą ustalenia właścicieli przedsiębiorstwa w spadku będą dokumenty spadkowe (prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia albo europejskie poświadczenie spadkowe), a w odniesieniu do małżonka - także dokumenty wykazujące okoliczność, iż w chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka. Mogą to być rozmaite dokumenty, w szczególności umowa kupna przedsiębiorstwa w całości przez małżonków do wspólności ustawowej małżeńskiej.

W razie gdyby bank dokonywał z małżonkiem zmarłego przedsiębiorcy czynności prawnej wymagającej potwierdzenia jego statusu jako właściciela przedsiębiorstwa w spadku, powinien zażądać od niego przedłożenia odpowiednich dokumentów spadkowych, a w przypadku określonym w art. 3 pkt 2 w zw. z art. 2 ust. 2 Ustawy - dokumentów wykazujących prawo własności zmarłego przedsiębiorcy i jego małżonka do przedsiębiorstwa. Będą to dokumenty takie jak akt własności przedsiębiorstwa (np. umowa nabycia przedsiębiorstwa do majątku wspólnego), dokument z urzędu stanu cywilnego potwierdzający zawarcie małżeństwa ze zmarłym przedsiębiorcą i oświadczenie małżonka o aktualności stanu faktycznego wykazanego tymi dokumentami na chwilę śmierci przedsiębiorcy (świadczący w szczególności o braku późniejszej umowy wprowadzającej rozdzielność majątkową). Nie są też wykluczone przypadki, w których przedsiębiorstwo wchodziło w całości w skład majątku osobistego zmarłego przedsiębiorcy, ale później, na skutek umowy pomiędzy małżonkami, stało się ich współwłasnością w częściach ułamkowych. Wówczas małżonek wraz z dokumentem z urzędu stanu cywilnego i oświadczeniem powinien, jako akt własności przedsiębiorstwa, przedstawić taką umowę.

Niezależnie od powyższego, warto wskazać, że Ustawa w art. 2 ust. 2 posługuje się pojęciem "mienia", a nie współwłasności, ponieważ, zgodnie z art. 2 ust. 1 Ustawy, przedsiębiorstwo w spadku obejmuje składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci. Jednocześnie, zgodnie z art. 44 k.c., mieniem jest własność i inne prawa majątkowe, natomiast przedsiębiorstwo, według art. 55¹ k.c., jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej i obejmuje ono w szczególności:

Jak wynika z powyższego, w skład przedsiębiorstwa wchodzi nie tylko prawo własności określonych rzeczy (ruchomości i nieruchomości), ale także inne niż własność prawa majątkowe, takie jak koncesje czy patenty. Dlatego określając przynależność przedsiębiorstwa do określonej osoby czy osób należy mówić raczej o mieniu tych osób niż tylko o prawie własności, które jest pojęciem węższym niż pojęcie "mienia".

Dodatkowo, trzeba zwrócić uwagę, że art. 2 ust. 2 i art. 3 pkt 2 Ustawy nie zmieniają określonych w prawie spadkowym zasad dziedziczenia, ale określają zasady zarządzania przedsiębiorstwem w spadku, w szczególności osoby uprawnione w tym zakresie.

5. W jaki sposób bank powinien identyfikować osoby, o których mowa w art. 14 ust. 1 Ustawy, uprawnione do wykonywania czynności zachowawczych?

Przepisy Ustawy określające zasady zarządzania przedsiębiorstwem w spadku w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządcy sukcesyjnego albo do dnia wygaśnięcia uprawnienia do jego powołania, czyli w sytuacji, gdy zarządca sukcesyjny nie został powołany za życia przedsiębiorcy, wskazują, że w tym okresie uprawnienie do dysponowania majątkiem przedsiębiorstwa przysługuje ściśle określonym osobom oraz jest ograniczone wyłącznie do określonych kategorii czynności.

Jak stanowi art. 14 Ustawy, osobami uprawnionymi do dokonywania opisanych wyżej czynności są:

Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego, czynności, o których mowa w art. 13 Ustawy, może dokonywać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku.

Jednakże, mimo tego, że konkretne podmioty, wymienione w art. 14 ust. 1 Ustawy, obiektywnie posiadają status osób uprawnionych w rozumieniu tego przepisu, to jednak w relacjach umownych z bankiem powinny być w stanie ten status potwierdzić. Ustawa nie przewiduje jednak, w jaki sposób miałoby to nastąpić, w szczególności nie wiadomo, jakie dokumenty miałyby stanowić dowód posiadania statusu spadkobiercy ustawowego czy testamentowego przedsiębiorcy. Należy przy tym zaznaczyć, że potwierdzeniem tego statusu nie będzie prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ani europejskie poświadczenie spadkowe, ponieważ dokumenty te na etapie działania osób uprawnionych według art. 14 Ustawy nie zostaną jeszcze wydane. Świadczy o tym art. 14 ust. 2 Ustawy, zgodnie z którym po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego, czynności, o których mowa w art. 13 Ustawy, może dokonywać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku. Jak z tego wynika, Ustawa rozróżnia etap działania osób uprawnionych z art. 14 Ustawy, który trwa od śmierci przedsiębiorcy do momentu powołania zarządcy sukcesyjnego, upływu terminu do jego powołania lub uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego - w zależności od tego, co nastąpi wcześniej. W tym czasie nie działa więc jeszcze zarządca sukcesyjny, nie jest też co do zasady ustalony właściciel przedsiębiorstwa w spadku (wyjątkiem będzie tutaj sytuacja, gdy właścicielem przedsiębiorstwa w spadku będzie małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, w przypadku gdy w chwili śmierci przedsiębiorstwo stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka). Co więcej, w okresie bezpośrednio po śmierci przedsiębiorcy może jeszcze nie dojść do przyjęcia spadku czy zapisu windykacyjnego, co w świetle art. 14 Ustawy, nie powinno wyłączać uprawnienia osób wymienionych w art. 14 ust. 1 Ustawy do podejmowania czynności z art. 13 Ustawy.

W rezultacie, w razie złożenia przez osobę z art. 14 ust. 1 Ustawy wobec banku określonej dyspozycji dotyczącej umowy zawartej z bankiem przez zmarłego przedsiębiorcę, np. dyspozycji wypłaty środków z rachunku bankowego, bank powinien zażądać od niej wykazania, iż jest do tego uprawniona. W przeciwnym razie, w przypadku niepotwierdzenia statusu osoby uprawnionej, bank mógłby narazić na szkodę osoby, którym rzeczywiście przysługuje taki status. Z drugiej strony, odmawiając realizacji dyspozycji osoby uprawnionej według art. 14 ust. 1 Ustawy, która nie wykaże się potwierdzeniem swojego uprawnienia - wobec braku ustawowego wymogu przedłożenia przez nią w tym celu określonych dokumentów - bank ryzykuje odpowiedzialnością wobec tej osoby (w przypadku późniejszego potwierdzenia jej statusu) z tytułu uniemożliwienia jej skorzystania z uprawnień, które przysługują jej na mocy Ustawy.

Wobec braku przesądzenia przez ustawodawcę, jakie dokumenty stanowiłyby wystarczające potwierdzenie statusu osoby uprawnionej, pewnym rozwiązaniem mogłoby być bazowanie przez bank na pisemnym oświadczeniu osoby uprawnionej w tym zakresie. Tym niemniej, może budzić wątpliwości, czy rzeczywiście takie było założenie ustawodawcy. Trzeba bowiem zwrócić uwagę na art. 12 ust. 1 Ustawy, który uprawnia wymienione w nim osoby do powołania zarządcy sukcesyjnego w przypadku gdy nie dysponują one jeszcze (podobnie jak osoby z art. 14 Ustawy) prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia albo europejskim poświadczeniem spadkowym. Są to następujące osoby:

Do powołania zarządcy sukcesyjnego w ww. przypadku wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Zgoda ta oraz powołanie zarządcy sukcesyjnego wymagają zachowania formy aktu notarialnego (art. 12 ust. 7 Ustawy). Jednocześnie, przepis art. 12 ust. 6 Ustawy wymaga, aby osoba wymieniona w art. 12 ust. 1 Ustawy złożyła przed notariuszem oświadczenie o przysługującym jej udziale w przedsiębiorstwie w spadku oraz o znanych jej innych osobach, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku oraz o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi, a także o znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów - pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

W świetle przywołanych wyżej regulacji, należy stwierdzić, że wolą ustawodawcy było zapewnienie odpowiedniej ochrony majątku przedsiębiorstwa w spadku przed dostępem osób nieuprawnionych do dysponowania tym majątkiem zanim nastąpi prawomocne stwierdzenie nabycia spadku, zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia albo europejskie poświadczenie spadkowe. Potwierdza to wprowadzenie w art. 12 Ustawy wymagań formalnych dotyczących złożenia odpowiednich oświadczeń przed notariuszem czy zastrzeżenia rygoru odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń. W tej sytuacji, trudno przyjąć, aby ustawodawca dopuścił mniej rygorystyczne wymogi niż przewidziane w art. 12 Ustawy dla czynności osób, o których mowa w art. 14 Ustawy, w przypadku gdy działają one w ramach umowy zawartej przez zmarłego przedsiębiorcę z podmiotem trzecim, w szczególności bankiem. Z drugiej strony, w Ustawie nie ma przepisu, który uprawniałby ten podmiot (bank) do żądania od osoby uprawnionej z art. 14 Ustawy okazania oświadczenia złożonego przed notariuszem, które potwierdzałoby status tej osoby.

W konsekwencji, należy uznać za prawidłowe następujące podejścia.

Pierwsze zakłada, że bank powinien zapewnić osobie uprawnionej dostęp do rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy dopiero po przedstawieniu przez nią potwierdzającego jej status oświadczenia w formie aktu notarialnego. Podejście to opiera się na uznaniu jako nadrzędnego celu Ustawy konieczności ochrony majątku przedsiębiorstwa w spadku przed ingerencją osób nieuprawnionych.

Drugie, w celu uzyskaniu dostępu do rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy, uznaje za wystarczające przedstawienie przez osobę uprawnioną oświadczenia potwierdzającego jej status w formie pisemnej. W przypadku tej interpretacji nadrzędne staje się zapewnienie możliwości skorzystania przez osoby wymienione w art. 14 ust. 1 Ustawy z ich prawa do podejmowania względem przedsiębiorstwa w spadku czynności, o których mowa w art. 13 Ustawy. Za taką wykładnią przemawia treść art. 16 Ustawy, który stanowi, że osoba, która w złej wierze dokonała czynności na podstawie art. 13 Ustawy, do której nie była uprawniona, ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez dokonanie tej czynności. Przepis ten w pewnym stopniu zabezpiecza bowiem majątek przedsiębiorstwa w spadku przed skutkami działania osób nieuprawnionych.

Trzeba podkreślić, że w obu ww. podejściach, osoby wymienione w art. 14 Ustawy będą mogły korzystać z rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy tylko w ograniczonym czasie, mianowicie wyłącznie do momentu ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo do dnia wygaśnięcia uprawnienia do jego powołania, czyli, zasadniczo, nie dłużej niż w ciągu 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Niezależnie od opisanych wyżej dwóch możliwych kierunków wykładni, prawidłowa jest też trzecia interpretacja, zgodnie z którą osoby wymienione w art. 14 Ustawy, w ogóle będą pozbawione dostępu do rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy, zarówno w okresie zarządu sukcesyjnego, jak i przed tym okresem 7 . Wskazuje na to art. 59c ust. 2 Prawa bankowego, który jako jedyną osobę uprawnioną do dostępu do rachunku zmarłego przedsiębiorcy wskazuje zarządcę sukcesyjnego. Przed ustanowieniem zarządu sukcesyjnego dostęp do rachunku będzie mógł uzyskać jedynie spadkobierca zmarłego, jeśli zdąży w tym czasie uzyskać prawomocny tytuł do spadku. Taki spadkobierca będzie wówczas właścicielem (współwłaścicielem) przedsiębiorstwa w spadku (o którym mowa w art. 3 pkt 1 Ustawy) i, podobnie jak osoby uprawnione, o których mowa w art. 14 ust. 1 Ustawy, będzie on ograniczony zakresem możliwych do podjęcia czynności, wyznaczonym w art. 13 Ustawy. Bank będzie weryfikował taką osobę na podstawie dokumentów potwierdzających jej prawa do spadku po zmarłym przedsiębiorcy.

6. Czy czynności przekraczające zwykły zarząd mieszczą się w dyspozycji art. 13 ust. 1 Ustawy, czyli czy wchodzą w zakres czynności zachowawczych?

Rozpatrując zakres czynności zachowawczych i czynności przekraczających zwykły zarząd należy odwołać się do przepisów k.c. o współwłasności i odnoszącej się do nich literatury, ponieważ regulują one problematykę zarządu rzeczą wspólną, który można traktować analogicznie do zarządu przedmiotem innych praw należących wspólnie do kilku podmiotów. W przypadku współwłasności art. 209 k.c. wskazuje, że każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa.

Według przeważającego stanowiska doktryny czynności zachowawcze stanowią rodzaj czynności zarządu rzeczą wspólną, które mogą mieć charakter czynności zwykłego zarządu, jak i czynności przekraczających zwykły zarząd 8 . Przyjmuje się, że zakresem tego pojęcia objęte są wszelkie zachowania, które mają zapobiec utracie lub uszczupleniu samego prawa własności lub jego przedmiotu, a więc rzeczy. Mogą to być czynności faktyczne (np. naprawa rzeczy), prawne (np. zawarcie umowy dotyczącej naprawy rzeczy), a także procesowe (np. dochodzenie zwrotu rzeczy). Każdy ze współwłaścicieli może dokonywać takich czynności samodzielnie, bez względu na to, czy są czynnościami zwykłego zarządu, czy czynnościami przekraczającymi zwykły zarząd 9 .

Należy nadmienić, że przepisy k.c. nie zawierają definicji czynności zwykłego zarządu lub przekraczającej zwykły zarząd. Określenie to ustawodawca pozostawił do wyjaśnienia praktyce sądów i doktrynie. Według powszechnego przekonania pojęcia te są względne, dlatego nie jest możliwe przyjęcie jednolitego kryterium do ich rozgraniczenia, kryterium można bowiem ustalić tylko w konkretnych okolicznościach faktycznych 10 .

Z powyższego wynika, że ocena, czy dana czynność jest czynnością zachowawczą zależy od spełnienia kryterium celowościowego. Celem takiej czynności musi być ochrona wspólnego prawa przed możliwym niebezpieczeństwem, podejmowana w interesie wszystkich osób uprawnionych.

7. Czy bank powinien weryfikować czy zakres czynności podejmowanych w ramach korzystania z rachunku bankowego przez zarządcę sukcesyjnego lub osoby wymienione w art. 14 Ustawy mieści się w ustawowych granicach?

Osoby uprawnione wymienione w art. 14 Ustawy

Ustawowe granice czynności osób wymienionych w art. 14 Ustawy wyznacza art. 13 Ustawy. Według tego przepisu, w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządcy sukcesyjnego albo do dnia wygaśnięcia uprawnienia do jego powołania, czyli w sytuacji, gdy zarządca sukcesyjny nie został powołany za życia przedsiębiorcy, ww. osoby mogą dokonywać tylko tzw. czynności zachowawczych, czyli czynności koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, polegających w szczególności na:

Dozwolone jest także dokonywanie czynności zwykłego zarządu w zakresie przedmiotu działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę przed jego śmiercią, jeżeli ciągłość tej działalności jest konieczna do zachowania możliwości jej kontynuacji lub uniknięcia poważnej szkody.

Niewątpliwie, w zakresie czynności, o których mowa w art. 13 Ustawy, może znaleźć się złożenie dyspozycji do rachunku bankowego, np. wykonania polecenia przelewu czy wypłaty środków. Może to być niezbędne, przykładowo, do spełnienia świadczeń pieniężnych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, co do których umówiono się, że termin ich spełnienia nie ulegnie zawieszeniu na podstawie art. 30 ust. 3 Ustawy. Nieuregulowanie świadczenia może w takim wypadku doprowadzić do powstania poważnej szkody w przedsiębiorstwie (chociażby z tytułu naliczenia wobec niego kar umownych). Tym niemiej, osoby uprawnione na podstawie art. 14 Ustawy mogą zlecić bankowi realizację również i takich dyspozycji, które obiektywnie rzecz biorąc nie będą objęte dyspozycją art. 13 Ustawy. Przedmiotowe dyspozycje również mogą polegać na wykonaniu polecenia przelewu czy wypłaty gotówki. Kryterium rozróżniające czynności objęte zakresem art. 13 Ustawy od tych, które się w nim nie mieszczą, nie opiera się bowiem na rodzaju złożonej w banku dyspozycji, ale odwołuje się do celowości danej czynności, szczególnie wobec ustanowionego w art. 13 Ustawy wymogu oceny niezbędności podjęcia danej czynności dla osiągnięcia danego celu (zachowania majątku, możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, uniknięcia poważnej szkody).

W tym kontekście pojawia się pytanie, czy bank, otrzymawszy od osoby wymienionej w art. 14 Ustawy określoną dyspozycję do rachunku bankowego, powinien weryfikować, czy ta dyspozycja jest zgodna z zakresem czynności wskazanych w art. 13 Ustawy, a jeżeli tak, to w jaki sposób miałby to czynić. Odpowiedzi na to pytanie nie dają przepisy Ustawy, co powoduje konieczność dokonania ich wykładni. Dostrzec trzeba tutaj dwie różne interpretacje.

Z jednej strony, nie jest wykluczona interpretacja, zgodnie z którą bank może odmówić realizacji określonej kategorii dyspozycji, którą uzna za przekraczającą zakres art. 13 Ustawy, np. wypłatę lub polecenie przelewu wszystkich środków z rachunku bankowego czy zamknięcie rachunku bankowego. W ten sposób bank ryzykuje jednak odpowiedzialnością z tytułu uniemożliwienia osobie określonej w art. 14 Ustawy skorzystania z prawa dostępu do środków zgromadzonych na rachunku bankowym, które wchodzą w skład przedsiębiorstwa w spadku.

Z drugiej strony, dopuszczalny jest również pogląd, zgodnie z którym, bank w żadnym zakresie nie odpowiada za ocenę zgodności danej dyspozycji z art. 13 Ustawy i realizuje wszystkie dyspozycje osoby z art. 14 Ustawy, przyjmując, że to wyłącznie ona ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez jej dokonanie w złej wierze (art. 16 Ustawy). Trzeba zwrócić uwagę, że art. 5 Ustawy nakazuje, w zakresie nieuregulowanym w Ustawie, do dokonywania czynności z art. 13 Ustawy, przez osobę, o której mowa w art. 14 Ustawy, stosowanie odpowiednio przepisów o wykonywaniu działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, jeżeli osoba z art. 14 Ustawy dokonała zgłoszenia o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa, o którym mowa w art. 12 ust. 1c ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r. poz. 869, z późn. zm.). Wskazuje to, że założeniem ustawodawcy było przyznanie szerokich uprawnień ww. osobie. W takim wypadku bank naraża się jednak na odpowiedzialność z tytułu dopuszczenia do realizacji dyspozycji do rachunku bankowego w zakresie sprzecznym z Ustawą.

Niezależnie od opisanych wyżej dwóch możliwych kierunków wykładni, prawidłowa jest też trzecia interpretacja, zgodnie z którą osoby wymienione w art. 14 Ustawy, w ogóle będą pozbawione dostępu do rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy, zarówno w okresie zarządu sukcesyjnego, jak i przed tym okresem. Za przedmiotową interpretacją przemawiają względy związane z bezpieczeństwem obrotu. Według tej wykładni, prawo do podejmowania czynności, o których mowa w art. 13 Ustawy, nie oznacza upoważnienia do dostępu do rachunku. Zasady dostępu do rachunku określają bowiem odrębne przepisy, z których wynika, że dostęp do środków zgromadzonych na rachunku zmarłego posiadacza tego rachunku mają jedynie potwierdzeni następcy prawni oraz zarządca sukcesyjny 11 (kwestią budzącą wątpliwości jest tutaj to, czy następcy prawni i zarządca sukcesyjny powinni mieć dostęp do rachunku zmarłego przedsiębiorcy równolegle, czy też dostęp zarządcy sukcesyjnego wyklucza dostęp następców prawnych - patrz punkt II.3. Wyjaśnień). Przed ustanowieniem zarządu sukcesyjnego dostęp do rachunku będzie mógł więc uzyskać jedynie spadkobierca zmarłego, jeśli zdąży w tym czasie uzyskać prawomocny tytuł do spadku. Taki spadkobierca będzie wówczas właścicielem (współwłaścicielem) przedsiębiorstwa w spadku (o którym mowa w art. 3 pkt 1 Ustawy) i, podobnie jak osoby uprawnione, o których mowa w art. 14 ust. 1 Ustawy, będzie on ograniczony zakresem możliwych do podjęcia czynności, wyznaczonym w art. 13 Ustawy. W związku z tym, przedstawione wyżej dwa podejścia interpretacyjne dotyczące istnienia bądź nie obowiązku weryfikacji przez bank, czy dana dyspozycja do rachunku bankowego jest zgodna z przedmiotowym zakresem, będzie należało odnieść nie do osób uprawnionych, o których mowa w art. 14 ust. 1 Ustawy, ale do właściciela przedsiębiorstwa w spadku będącego spadkobiercą zmarłego przedsiębiorcy.

Przyjęcie przedstawionej powyżej, trzeciej interpretacji powoduje jednak, że osoby uprawnione, o których mowa w art. 14 ust. 1 Ustawy (nie będące potwierdzonymi spadkobiercami przedsiębiorcy), aby dokonywać czynności mieszczących się w zakresie art. 13 Ustawy, które będą wymagały skorzystania z rachunku bankowego, będą musiały do tego celu wykorzystać inny rachunek niż rachunek zmarłego przedsiębiorcy 12 . Pamiętając, że do ww. czynności Ustawa zalicza m.in. zaspokajanie wymagalnych roszczeń, które wynikają ze zobowiązań przedsiębiorcy związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, powstałych przed jego śmiercią, wykorzystanie w tym celu odrębnego rachunku będzie problematyczne, jeżeli osoby te nie będą dysponowały wystarczającymi środkami finansowymi (środki umożliwiające zaspokojenie wymagalnych roszczeń będą się znajdować na rachunku zmarłego przedsiębiorcy, do którego osoby uprawnione nie będą miały dostępu). Z kolei przyjmowanie należności, które wynikają ze zobowiązań przedsiębiorcy związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, powstałych przed jego śmiercią (również wymienione w art. 13 Ustawy), w znacznej części przypadków będzie następowało na rachunek zmarłego przedsiębiorcy, ponieważ jego dotychczasowi kontrahenci będą znali właśnie numer tego rachunku.

Zarządca sukcesyjny

Ogólny zakres zarządu sukcesyjnego sprawowanego przez zarządcę sukcesyjnego wyznaczają przepisy 17-25 Ustawy. Wynika z nich m.in., że zarząd sukcesyjny obejmuje zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku (art. 18 Ustawy), a także że zarządca sukcesyjny dokonuje czynności zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, natomiast czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu - za zgodą wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w przypadku braku takiej zgody - za zezwoleniem sądu (art. 22 Ustawy). Ponadto, zgodnie z art. 29 Ustawy, od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.

Dodatkowo, w przypadku zarządcy sukcesyjnego art. 59c ust. 2 Prawa bankowego stanowi, że w okresie od ustanowienia do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego dostęp do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym związanym z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą oraz prawo do wydawania dyspozycji przysługują zarządcy sukcesyjnemu. Istnieje więc wyraźna podstawa dopuszczenia zarządcy sukcesyjnego do tego rachunku.

W związku z powyższym, należy się zastanowić, jaka jest relacja obydwu ww. regulacji (Ustawy i Prawa bankowego).

Zgodnie z pierwszą z możliwych interpretacji, art. 59c ust. 2 Prawa bankowego należy odczytywać łącznie z przepisami Ustawy. Oznacza to, że dostęp zarządcy sukcesyjnego do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym, zgodnie z art. 59c ust. 2 Prawa bankowego zależy od tego, czy mieści się on w zakresie czynności opisanych w art. 17-25 Ustawy, np. czy należy do czynności zwykłego zarządu, czy też stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu wymagającą zgody wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku (ewentualnie zezwolenia sądu). Według tego kierunku rozumowania, bank musiałby weryfikować czy dana dyspozycja do rachunku spełnia przesłanki objęcia jej zakresem działania zarządcy sukcesyjnego.

Według drugiej dopuszczalnej interpretacji, art. 59c ust. 2 Prawa bankowego jest przepisem szczególnym w stosunku do regulacji zamieszczonej w Ustawie. W konsekwencji, dostęp zarządcy sukcesyjnego do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym zależy wyłącznie od potwierdzenia posiadania statusu zarządcy sukcesyjnego. Bank nie musi więc badać, czy dyspozycja do rachunku złożona przez zarządcę sukcesyjnego mieści się w granicach wyznaczonych w art. 17-25 Ustawy, ponieważ w treści art. 59c ust. 2 Prawa bankowego przesądził o tym sam ustawodawca.

Należy uznać, że prawidłowa jest druga z ww. interpretacji, gdyż uwzględnia ona, że zarządca sukcesyjny jest osobą, która, co do zasady, tymczasowo wchodzi w miejsce zmarłego przedsiębiorcy. Wskazuje na to cel Ustawy, zakres uprawnień zarządcy sukcesyjnego, przywołany wyżej art. 29 Ustawy, a także art. 5 Ustawy, zgodnie z którym w zakresie nieuregulowanym w Ustawie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku przez zarządcę sukcesyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o wykonywaniu działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę. W związku z tym, potwierdzenie statusu zarządcy sukcesyjnego powinno być wystarczające, aby dopuścić go do rachunku bankowego w zakresie określonym umową zawartą ze zmarłym przedsiębiorcą.

8. Czy pełnomocnictwo udzielane przez zarządcę sukcesyjnego powinno być szczególne czy rodzajowe?

Zgodnie z art. 19 ust. 2 Ustawy, zarządca sukcesyjny może ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności, czyli udzielić pełnomocnictwa szczególnego lub rodzajowego. Charakter pełnomocnictwa będzie więc zależał od decyzji zarządcy sukcesyjnego, z zastrzeżeniem, że nie może on udzielić pełnomocnictwa ogólnego.

9. Czy bank powinien odczekać dwa miesiące z postawieniem w stan wymagalności zobowiązań kredytowych zaciągniętych przez firmę zmarłego przedsiębiorcy?

Zasadą prawa spadkowego jest, że z chwilą śmierci zmarłego jego prawa i obowiązki majątkowe przechodzą na spadkobierców (sukcesja generalna). Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami (art. 922 k.c.). Zasad ta dotyczy również praw i obowiązków wynikających z zawartych przez zmarłego umów.

Od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku (także z zawartych przez niego umów) (art. 29 Ustawy).

Do chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego lub do dnia wygaśnięcia uprawnienia do jego powołania (czyli gdy zarządca sukcesyjny nie został powołany przez zmarłego przedsiębiorcę) Ustawa w art. 30 wprowadza pewne szczególne zasady wykonywania umów. Mianowicie - w przypadku braku odmiennych postanowień umowy lub przepisów ustawy, do umów zawartych przez przedsiębiorcę w zakresie działalności jego przedsiębiorstwa, z wyłączeniem umów, których wykonanie zależy od osobistych przymiotów zmarłego przedsiębiorcy - w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego każda ze stron umowy może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia. Druga strona umowy zawartej przez przedsiębiorcę nie może jednak powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, jeżeli osoba, o której mowa w art. 14 Ustawy, zaofiaruje świadczenie wzajemne. Ponadto, bieg terminów spełnienia świadczenia oraz terminów do wykonania innych obowiązków lub uprawnień wynikających z umowy nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu w okresie od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony - do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. W przypadku gdy osoba, o której mowa w art. 14 Ustawy, zaofiaruje świadczenie wzajemne, termin spełnienia świadczenia drugiej strony umowy biegnie od dnia zaofiarowania świadczenia przez tę osobę.

W odniesieniu do umów kredytu zawartych przez zmarłego przedsiębiorcę w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, należy wskazać, że w doktrynie panuje stanowisko, iż prawo do korzystania z kredytu jest prawem ściśle związanym z osobą kredytobiorcy (kredyt udzielany jest w ściśle oznaczonym celu, w oparciu o badanie zdolności kredytowej kredytobiorcy), a tym samym nie wchodzi do spadku po nim. Jednakże, do spadku wchodzi obowiązek spłaty kredytu, jako niezwiązany ściśle z osobą kredytobiorcy 13 . W kontekście Ustawy należy więc mówić o zasadach wykonywania umów kredytu dotyczących jego spłaty. Możliwe są tutaj dwa warianty interpretacyjne.

Wariant I

Zgodnie z pierwszym wariantem wykładni ww. przepisów, do umów kredytu zastosowanie znajdzie art. 922 k.c. (wprowadzający ciągłość praw i obowiązków wynikających z zawartych przez zmarłego umów), chyba że z samej umowy kredytu wynika, że umowa ta ulega rozwiązaniu w przypadku śmierci przedsiębiorcy.

Jeżeli umowa kredytu nie przewiduje jej rozwiązania w razie śmierci przedsiębiorcy (ani przepisy ustawy nie stanowią inaczej), sposób wykonywania tej umowy do chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego będzie podlegał zasadom z art. 30 Ustawy. Oznacza to m.in., że każda ze stron umowy będzie mogła powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia z tytułu umowy kredytu do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, na co przewidziane są 2 miesiące od dnia śmierci przedsiębiorcy, a także zawieszeniu ulegną terminy spełnienia tego świadczenia. Po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego spłaty kredytu powinien dokonywać zarządca sukcesyjny, stosownie do art. 29 Ustawy. Jeśli natomiast zarząd sukcesyjny nie zostanie ustanowiony w przewidzianym na to terminie, umowa kredytu powinna być wykonywana przez spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy, z uwzględnieniem okoliczności, iż bieg terminów spełnienia świadczenia z tytułu tej umowy był zawieszony do końca terminu na powołanie zarządu sukcesyjnego.

W konsekwencji, bank powinien wstrzymać się z postawieniem zobowiązań kredytowych w stan wymagalności przez okres 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy powiększony o odpowiedni okres wynikający z zawieszenia biegu terminu spłaty (chyba że postanowienia umowy lub przepisy ustawy określą inne zasady wykonywania umowy w omawianej sytuacji). Po tym terminie, postawienie kredytu w stan wymagalności będzie zależało od tego, czy umowa będzie prawidłowo wykonywana przez zarządcę sukcesyjnego lub spadkobierców przedsiębiorcy. Bank nie powinien natomiast automatycznie stawiać kredytu w stan wymagalności z "mocą wsteczną", tj. od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Jeżeli umowa kredytu przewiduje jej rozwiązanie w razie śmierci przedsiębiorcy, skutek taki powinien nastąpić. To spowoduje możliwość postawienia przez bank zobowiązań kredytowych w stan wymagalności, bez konieczności oczekiwania na upływ ww. terminu. Wynika to z dyspozytywnego charakteru art. 30 Ustawy, który mówi o stosowaniu wynikających z niego zasad w przypadku braku odmiennych postanowień umowy lub przepisów ustawy.

Za powyższą interpretacją, dopuszczającą skutek w postaci rozwiązania umowy kredytu w razie śmierci przedsiębiorcy, jeżeli takie zastrzeżenie przewiduje umowa kredytu, przemawia również fakt, że w odniesieniu do umów kredytu Ustawa nie wprowadza przepisów, które wprost utrzymywałyby ich ciągłość w przypadku śmierci przedsiębiorcy. Tymczasem, tego typu przepisy zostały wprowadzone w stosunku do niektórych innych rodzajów umów, np. umowy rachunku bankowego. Według art. 59c ust. 1 Prawa bankowego, po śmierci przedsiębiorcy bank nadal prowadzi rachunek bankowy związany z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny. Brak podobnej regulacji w przypadku umowy kredytu (która określona jest w tej samej co rachunek bankowy ustawie - Prawo bankowe), świadczy o tym, że przewidziany tą umową skutek jej rozwiązania w razie śmierci przedsiębiorcy może się zrealizować.

Powyższe nie wyklucza jednak podjęcia przez bank korzystnej dla następców prawnych klienta decyzji biznesowej, aby wstrzymać się z postawieniem kredytu w stan wymagalności przez określony okres, np. do momentu ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Wariant II

Zgodnie z drugim wariantem wykładni ww. przepisów, ciągłość umowy kredytu w przypadku śmierci przedsiębiorcy-kredytobiorcy zostanie zachowana niezależnie od tego, czy umowa kredytu zawiera postanowienie, które przewiduje jej rozwiązanie w takiej sytuacji, czy też nie.

Jeżeli umowa kredytu nie przewiduje jej rozwiązania w razie śmierci przedsiębiorcy (ani przepisy ustawy nie stanowią inaczej), jej ciągłość będzie zachowana stosownie do art. 922 k.c. (zasada sukcesji generalnej). Sposób wykonywania (spłaty) tej umowy będzie więc następował, tak jak w wariancie I, stosownie do art. 30 Ustawy, przy czym odmienne zasady mogą wynikać z umowy lub ustawy.

Jeżeli umowa kredytu przewiduje jej rozwiązanie w razie śmierci przedsiębiorcy, skutek taki nie powinien nastąpić ze względu na cel Ustawy, tj. zapewnienie ciągłości prowadzenia przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy. Przedmiotowa wykładnia umożliwi zastosowanie się przez zarządcę sukcesyjnego do art. 29 Ustawy, który zobowiązuje go do wykonywania praw i obowiązków zmarłego przedsiębiorcy wynikających z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej. Sposób wykonywania (spłaty) tej umowy będzie więc następował, tak jak w wariancie I, stosownie do art. 30 Ustawy, przy czym odmienne zasady mogą wynikać z umowy lub ustawy.

W konsekwencji, w wariancie II, bank, niezależnie od istnienia postanowienia umowy kredytu przewidującego jej rozwiązanie wskutek śmierci przedsiębiorcy, powinien wstrzymać się z postawieniem zobowiązań kredytowych w stan wymagalności przez okres 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy powiększony o odpowiedni okres wynikający z zawieszenia biegu terminu spłaty (chyba że postanowienia umowy lub przepisy ustawy określą inne zasady wykonywania umowy w omawianej sytuacji). Po tym terminie, postawienie kredytu w stan wymagalności będzie zależało od tego, czy umowa będzie prawidłowo wykonywana przez zarządcę sukcesyjnego lub spadkobierców przedsiębiorcy. Bank nie powinien natomiast stawiać kredytu w stan wymagalności z "mocą wsteczną", tj. od dnia śmierci przedsiębiorcy.

10. Czy w okresie 2 miesięcy po zgonie przedsiębiorcy bank powinien nadal naliczać i pobierać odsetki w zobowiązaniach firmowych zgodnie z zawartą umową kredytową?

Odpowiedź na powyższe pytanie zależy od tego, czy umowa kredytu przewiduje jej rozwiązanie w razie śmierci przedsiębiorcy czy nie, a także od tego, który z opisanych w punkcie I.8 wariantów interpretacji przepisów przyjmie dany bank.

W wariancie I - w przypadku, gdy umowa kredytu nie przewiduje jej rozwiązania w razie śmierci przedsiębiorcy - oraz w wariancie II - zarówno w przypadku, gdy umowa kredytu przewiduje jej rozwiązanie w razie śmierci przedsiębiorcy, jak i gdy nie zawiera takiego zastrzeżenia, zachowana będzie ciągłość umowy kredytu. W związku z tym, w braku odmiennych postanowień umowy lub ustawy, zastosowanie znajdzie art. 30 Ustawy. Stanowi on w szczególności, że bieg terminów spełnienia świadczenia oraz terminów do wykonania innych obowiązków lub uprawnień wynikających z umowy nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu w okresie od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony - do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. Oznacza to, że zawieszeniu w tym okresie ulegnie również bieg terminu, w którym bankowi przysługuje uprawnienie do pobrania odsetek (zarówno umownych, jak i karnych). Zawieszeniu nie ulegnie natomiast bieg terminu, w którym bankowi przysługuje uprawnienie do naliczenia odsetek. Przepis art. 30 Ustawy odnosi się bowiem jedynie do terminów związanych z wykonaniem świadczeń wynikających z umowy, a nie do terminów odnoszących się do ustalenia wysokości tych świadczeń.

W konsekwencji, jeżeli po upływie terminu 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy nie zostanie ustanowiony zarząd sukcesyjny, bank powinien dokonać korekty odsetek umownych i karnych od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Natomiast w wariancie I w przypadku, gdy umowa kredytu przewiduje jej rozwiązanie w razie śmierci przedsiębiorcy, zawieszeniu nie ulegnie ani bieg terminu, w którym bankowi przysługuje uprawnienie do pobrania odsetek, ani bieg terminu, w którym bankowi przysługuje uprawnienie do naliczenia odsetek. Wówczas kredyt zostanie postawiony w stan wymagalności wraz z wszelkimi odsetkami.

11. Czy obowiązkiem banku jest sprawdzenie, czy został ustanowiony zarząd sukcesyjny (np. przed postawieniem w stan wymagalności zobowiązań kredytowych)?

Bank powinien sprawdzić, czy został ustanowiony zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem jego klienta, z którym wiąże go umowa zawarta w związku z prowadzeniem przez tego klienta działalności gospodarczej w każdym wypadku, gdy poweźmie wątpliwość czy klient ten żyje (np. w sytuacji, gdy korespondencja kierowana przez bank do klienta nie jest podejmowana).

Bank powinien weryfikować, czy w odniesieniu do przedsiębiorstwa danego klienta został ustanowiony zarząd sukcesyjny, jeżeli składa wobec tego klienta określone oświadczenie, np. wypowiada umowę kredytu, lub gdy kieruje do niego korespondencję. Trzeba bowiem zauważyć, że, zgodnie z art. 21 ust. 3 Ustawy, oświadczeń oraz doręczeń pism w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku dokonuje się wobec zarządcy sukcesyjnego.

Co prawda, bank nie ma obowiązku sprawdzania ww. okoliczności w opisanych wyżej przypadkach, jednakże niedochowanie warunku określonego w art. 21 ust. 3 Ustawy spowoduje nieskuteczność ww. oświadczeń i doręczeń.

II. ZMIANA PRAWA BANKOWEGO (art. 59c i 92ba Prawa bankowego)

1. Co dzieje się z umową rachunku bankowego w sytuacji, kiedy nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego tj. czy umowa ulega rozwiązaniu ze skutkiem na dzień śmierci przedsiębiorcy, czy też na dzień, w którym upływa termin do ustanowienia zarządu sukcesyjnego?

Zgodnie z nowym art. 59c ust. 1 Prawa bankowego, po śmierci przedsiębiorcy bank nadal prowadzi rachunek bankowy związany z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny w rozumieniu ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej.

Jednocześnie, według art. 922 § 1 i 2 k.c., prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi IV k.c. (spadki). Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Przez prawa i obowiązki majątkowe należy rozumieć w szczególności prawa i obowiązki wynikające z umów. Śmierć jednej ze stron umowy z reguły nie prowadzi więc do unicestwienia istniejącego stosunku prawnego, a na spadkobierców przechodzą zarówno wierzytelności, jak i długi 14 .

Odczytując oba ww. przepisy łącznie, można powziąć wątpliwość co do potrzeby wprowadzania w art. 59c ust. 1 Prawa bankowego normy nakazującej dalsze prowadzenie przez bank rachunku bankowego po śmierci przedsiębiorcy, skoro taki obowiązek wynika już z art. 922 k.c. Nie jest wykluczone, iż taka regulacja ma związek z faktem, że w praktyce niezwykle często regulaminy rachunków bankowych zastrzegają, iż umowa rachunku bankowego ulega rozwiązaniu z chwilą śmierci posiadacza rachunku. W takim wypadku, brak unormowania ustawowego wprost wskazującego, że po śmierci przedsiębiorcy bank nadal prowadzi rachunek bankowy związany z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą, grozi uniemożliwieniem osiągnięcia celu Ustawy, tj. zachowania ciągłości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.

Tym samym, ze względu na zachowaną w warunkach art. 59c ust. 1 Prawa bankowego ciągłość prowadzenia rachunku bankowego, bank nie powinien otwierać dla zarządcy sukcesyjnego nowego rachunku bankowego, ale dopuścić go do rachunku zmarłego przedsiębiorcy.

Powyższe odnosi się do sytuacji, w której zarządca sukcesyjny został powołany za życia zmarłego przedsiębiorcy, ponieważ tylko w takiej sytuacji ustanowienie zarządu sukcesyjnego może nastąpić z chwilą śmierci przedsiębiorcy (art. 7 ust. 1 pkt 1 Ustawy), co umożliwia kontynuację prowadzenia rachunku bankowego bezpośrednio po śmierci. Natomiast, jeżeli zarządca sukcesyjny został powołany już po śmierci przedsiębiorcy, co jest dopuszczalne na podstawie art. 12 Ustawy, zasadniczo, w terminie 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, to ustanowienie zarządu sukcesyjnego następuje z chwilą dokonania wpisu zarządcy sukcesyjnego do CEIDG (art. 7 ust. 1 pkt 2 Ustawy). Wpis ten nie zostanie dokonany w momencie śmierci przedsiębiorcy. Między śmiercią a ustanowieniem zarządu sukcesyjnego będzie zatem moment bez zarządu sukcesyjnego, co w świetle odczytywanej literalnie regulacji art. 59c ust. 1 Prawa bankowego powinno spowodować zamknięcie rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy. Wskazany przepis odczytywany a contrario stanowi bowiem, że jeżeli nie został ustanowiony zarząd sukcesyjny, to po śmierci przedsiębiorcy bank nie prowadzi nadal rachunku bankowego związanego z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą.

Taka interpretacja pozostaje jednak niespójna z podstawowym celem Ustawy, jakim jest zachowanie ciągłości prowadzenia przedsiębiorstwa na wypadek śmierci przedsiębiorcy. Ograniczenie obowiązku dalszego prowadzenia rachunku jedynie do sytuacji, w której zarząd sukcesyjny został ustanowiony za życia przedsiębiorcy, oraz pominięcie przypadku, gdy zarząd ten ustanowiono już po jego śmierci nie znajduje racjonalnego wyjaśnienia. Dlatego, na równi z przedstawioną wcześniej wykładnią (opartą na argumencie a contrario) należy potraktować wykładnię celowościową. Według niej, jeśli nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego, bank po śmierci przedsiębiorcy powinien nadal prowadzić rachunek bankowy związany z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą i zakończyć jego prowadzenie dopiero po upływie terminu, o którym mowa w art. 12 ust. 10 Ustawy (termin, po którym wygasa uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego), chyba że wcześniej ustanowiony zostanie zarząd sukcesyjny (wówczas bank będzie dalej prowadził rachunek) 15 . Za taką interpretacją przemawia uzasadnienie Ustawy, które wprost stanowi, że w omawianej sytuacji: Banki i kasy powinny prowadzić rachunek także w okresie od chwili śmierci posiadacza do czasu ustanowienia zarządu sukcesyjnego 16 .

2. Czy w świetle art. 59c ust. 2 Prawa bankowego spadkobiercy przedsiębiorcy (dysponujący prawomocnym stwierdzeniem nabycia spadku) w okresie zarządu sukcesyjnego mogą zamknąć rachunek firmy czy też powinni w tym celu wcześniej dokonać odwołania zarządcy sukcesyjnego?

Przepis art. 59c ust. 2 Prawa bankowego stanowi, że w okresie od ustanowienia do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego dostęp do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym związanym z prowadzoną przez zmarłego przedsiębiorcę działalnością gospodarczą, oraz prawo do wydawania dyspozycji przysługują zarządcy sukcesyjnemu.

W konsekwencji, nawet jeżeli znani są już właściciele przedsiębiorstwa w spadku, w szczególności nastąpiło uprawomocnienie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego, zarządca sukcesyjny zachowuje wyłączne uprawnienie do działania w zakresie wyznaczonym w art. 59c ust. 2 Prawa bankowego. Oznacza to, że jest on jedyną osobą, która ma prawo dostępu do środków pieniężnych na rachunku oraz do wydawania dyspozycji do tego rachunku.

Zamknięcie rachunku bankowego związanego z prowadzoną przez zmarłego przedsiębiorcę działalnością gospodarczą stanowi jedną z możliwych dyspozycji w ramach tego rachunku. Do jej wydania, zgodnie z art. 59c ust. 2 Prawa bankowego, uprawniony jest więc zarządca sukcesyjny. Zatem, trzeba uznać, że spadkobiercy przedsiębiorcy dysponujący prawomocnym stwierdzeniem nabycia spadku w okresie zarządu sukcesyjnego nie mogą samodzielnie zamknąć rachunku bankowego tego przedsiębiorcy. Uprawnienie to przysługuje wyłącznie zarządcy sukcesyjnemu, ewentualnie - jeśli przyjąć, że czynność zamknięcia rachunku bankowego przekracza zakres zwykłego zarządu - zarządca sukcesyjny powinien w tym celu uprzednio uzyskać zgodę wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.

3. Czy bank może udzielić żądanych informacji na zapytanie spadkobierców o historię, saldo rachunku, jeśli już został ustanowiony zarząd sukcesyjny?

Dostęp spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy do informacji o historii i saldzie rachunku bankowego, związanego z prowadzeniem przez tego przedsiębiorcę działalności gospodarczej, powinien być możliwy przyjmując, że spadkobiercy ci "dziedziczą tajemnicę bankową". W literaturze panuje jednolity pogląd, że tajemnica bankowa nie wygasa wraz ze śmiercią klienta banku 17 . Zgodnie z dominującą częścią stanowisk, spadkobiercy posiadacza rachunku bankowego są uprawnieni do dostępu do tajemnicy bankowej dotyczącej zmarłego posiadacza w pełnym zakresie. Wyjaśnia się m.in., że: "Wydaje się, że istota dziedziczenia, polegająca na wejściu (z wyjątkami) w ogół sytuacji prawnej spadkodawcy prowadzi do wniosku, że informacje objęte tajemnicą bankową podlegają pełnemu ujawnieniu spadkobiercom. Ochrona prywatności posiadacza rachunku musi ustąpić wobec wagi kolidujących z nią wartości i interesów spadkobierców. Nie widać przy tym żadnych podstaw również do ograniczania zakresu informacji dostępnych dla spadkobierców (poprzez np. rozróżnianie informacji mniej i bardziej wrażliwych)." 18 .

Zatem, w przypadku spadkobiercy legitymującego się dokumentami potwierdzającymi jego prawa do spadku, istnieją podstawy do udzielenia mu informacji objętych tajemnicą bankową, której beneficjentem był spadkodawca, w tym informacji o historii i saldzie rachunku bankowego. Wynika to z przyjęcia koncepcji sukcesji uniwersalnej przez spadkobierców w stosunku do spadkodawcy, a tym samym wejścia we wszystkie prawa i obowiązki zmarłego (art. 922 k.c.). Nie znajduje tu przy tym uzasadnienia prawnego, ograniczenie udostępnianych informacji jedynie do informacji za okres po śmierci przedsiębiorcy, bez przekazania danych sprzed tego zdarzenia, ponieważ w tej sytuacji nie możemy mówić o naruszeniu dóbr osobistych osoby zmarłej, jak również nie można mówić o naruszeniu dóbr innych osób.

Za przekazaniem pełnych informacji spadkobiercy przemawia również to, że spadkobierca celem gospodarowania majątkiem spadkowym powinien mieć możliwość należycie ustalić jego stan, zweryfikować regulowanie zobowiązań, dokonanie zwrotu kosztów pogrzebu osobie uprawnionej etc. Bez dostępu do historii rachunku spadkodawcy spadkobierca takiej możliwości, a co za tym idzie możliwości obrony przed nieuzasadnionym roszczeniem, będzie pozbawiony.

Jeżeli po śmierci przedsiębiorcy został ustanowiony zarząd sukcesyjny, informacje stanowiące tajemnicę bankową będą mogły zostać w pełnym zakresie udostępnione zarządcy sukcesyjnemu. Wynika to z istoty instytucji zarządu sukcesyjnego, którą wyraża m.in. art. 29 Ustawy, zgodnie z którym od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej. Ponadto, w odniesieniu do rachunku bankowego, który jest nadal prowadzony przez bank na podstawie art. 59c ust. 1 Prawa bankowego, zarządca sukcesyjny jest podmiotem, który ma dostęp do tego rachunku, ale także do którego bank powinien kierować wszelkie pisma i oświadczenia związane z przedmiotowym rachunkiem. Wynika to z art. 21 ust. 3 Ustawy nakazującego dokonywanie oświadczeń oraz doręczeń pism w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku wobec zarządcy sukcesyjnego. Przykładowo, bank powinien kierować do zarządcy sukcesyjnego wyciąg z rachunku. Warto dodać, że to na zarządcę sukcesyjnego powinien być wystawiony tytuł egzekucyjny (art. 780 k.p.c.). Status zarządcy sukcesyjnego można porównać do statusu syndyka.

W świetle powyższego, możliwe są dwa warianty interpretacji dotyczące możliwości przekazywania przez bank spadkobiercom zmarłego przedsiębiorcy informacji o historii i saldzie jego rachunku bankowego w okresie, gdy ustanowiony jest zarząd sukcesyjny.

Wariant I

W okresie zarządu sukcesyjnego, bank nie powinien przekazywać informacji stanowiących tajemnicę bankową innym osobom niż zarządca sukcesyjny (oczywiście z zastrzeżeniem wyłączeń tajemnicy bankowej wynikających z art. 105 Prawa bankowego), w szczególności nie może ich udostępniać, na zasadach sukcesji generalnej, spadkobiercom posiadacza rachunku, chociażby dysponowali oni dokumentami potwierdzającymi ich prawa do spadku (np. prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku). Informację o działalności zarządcy sukcesyjnego, obejmującą m.in. jego dyspozycje do rachunku bankowego, spadkobiercy uzyskają po wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego. Jak stanowi art. 28 ust. 3 Ustawy, właściciel przedsiębiorstwa w spadku, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku w chwili wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego, może zażądać od osoby, która pełniła funkcję zarządcy sukcesyjnego w chwili wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego pisemnego sprawozdania z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku wraz ze wskazaniem stanu przedsiębiorstwa w spadku na chwilę wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Przepis ten świadczy o tym, iż właściciele przedsiębiorstwa w spadku (w tym spadkobiercy) nie są na bieżąco informowani o poszczególnych czynnościach zarządcy sukcesyjnego, ale otrzymują oni stosowne sprawozdanie na koniec jego działalności.

Taką interpretację potwierdza uzasadnienie Ustawy, zgodnie z którym: W okresie od dnia ustanowienia do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny będzie jedyną osobą posiadającą dostęp do rachunku bankowego związanego z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy 19 .

Przyjęcie, że zarządca sukcesyjny jest jedyną osobą posiadającą dostęp do rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy jest spójne z zasadą, iż w okresie zarządu sukcesyjnego, to właśnie zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku (art. 29 Ustawy). Zasadniczo, działa on samodzielnie (w zakresie czynności zwykłego zarządu czy właśnie w zakresie dostępu do rachunku bankowego), a tylko wyjątkowo po uzyskaniu zgody wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w przypadku braku takiej zgody - za zezwoleniem sądu (w zakresie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu - art. 22 Ustawy).

W konsekwencji, nawet jeżeli znani są już właściciele przedsiębiorstwa w spadku, w szczególności nastąpiło uprawomocnienie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego, zarządca sukcesyjny zachowuje uprawnienie do działania na dotychczasowych zasadach, czyli - co do zasady - samodzielnie. Potwierdza to brzmienie art. 21 ust. 4 Ustawy, który w takiej sytuacji zobowiązuje zarządcę sukcesyjnego jedynie do udzielenia, na żądanie drugiej strony dokonywanej czynności, informacji o osobach, na rzecz których działa. Podobnie, w ramach korzystania z rachunku bankowego, art. 59c ust. 3 Prawa bankowego wskazuje, że zarządca sukcesyjny niezwłocznie informuje bank o osobach, które go powołały, a także o osobach, które uzyskały tytuł prawny do spadku po zmarłym posiadaczu rachunku.

W powyższym kontekście warto zwrócić uwagę na zmieniony art. 92ba ust. 1 Prawa bankowego, który wskazuje, że bank jest obowiązany udzielić zbiorczej informacji o rachunkach posiadaczowi rachunku bankowego, będącemu osobą fizyczną, osobie, która uzyskała tytuł prawny do spadku po posiadaczu rachunku, oraz zarządcy sukcesyjnemu 20 . Sformułowanie ww. przepisu daje podstawę do przyjęcia, że spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy i zarządca sukcesyjny powinni mieć dostęp do zbiorczej informacji równolegle. Przepis ten nie wyłącza bowiem dostępu spadkobierców do tej informacji w okresie zarządu sukcesyjnego, ale przyznaje im w tym zakresie konkretne uprawnienie. Takiej interpretacji nie przeczy fakt, że dostęp do rachunku i związanej z nim tajemnicy bankowej oraz możliwość składania dyspozycji do rachunku w tym okresie przysługuje tylko zarządcy sukcesyjnemu (zgodnie z art. 59c ust. 2 Prawa bankowego). Dostęp spadkobierców do zbiorczej informacji jest bowiem wprost przewidziany w art. 92ba ust. 1 Prawa bankowego. Znajduje to potwierdzenie w uzasadnieniu Ustawy, w którym stwierdza się, że: (...) ustawa przewiduje przyznanie zarządcy sukcesyjnemu, obok dotychczasowych podmiotów uprawnionych, prawa do żądania zbiorczej informacji o rachunkach i umowach rachunku bankowego przedsiębiorcy 21 .

Wariant II

Analizując literalne brzmienie dodanego Ustawą art. 59c ust. 2 Prawa bankowego, wskazać należy, iż stanowi on o wyłącznym dostępie zarządcy sukcesyjnego do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym związanym z prowadzoną przez zmarłego posiadacza działalnością gospodarczą oraz prawie do składania dyspozycji. Wprawdzie uzasadnienie Ustawy zdaje się utożsamiać wyłączne prawo zarządcy sukcesyjnego do dostępu do środków pieniężnych, z wyłącznym prawem tego podmiotu do "dostępu do rachunku bankowego" 22 , nie mniej wydaje się, że przyjęta w uzasadnieniu wykładnia jest wykładnią rozszerzającą, niezgodną z literalnym brzmieniem przepisu. Tymczasem, uznać należy, iż przepis art. 59c ust. 2 Prawa bankowego jest przepisem szczególnym wobec przepisu art. 922 k.c., a tym samym, jako taki, nie powinien być przedmiotem wykładni rozszerzającej.

Mając na uwadze, iż pojęcie "tajemnicy bankowej" w rozumieniu art. 104 ust. 1 Prawa bankowego jest pojęciem zakresowo szerszym, aniżeli przyznany zarządcy sukcesyjnemu w art. 59c ust. 2 Prawa bankowego wyłączny "dostęp do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym oraz prawo do wydawania dyspozycji", trzeba uznać, że art. 59c ust. 2 Prawa bankowego nie wyłącza prawa potwierdzonych spadkobierców przedsiębiorcy do dostępu do tajemnicy bankowej, w tym do informacji o saldzie i historii rachunku, na ogólnych zasadach. Przedmiotowy przepis w okresie zarządu sukcesyjnego wyklucza jedynie dostęp takich spadkobierców do środków pieniężnych na rachunku bankowym oraz prawo dysponowania nimi (w tym prawo do złożenia dyspozycji zamknięcia rachunku).

4. Jaki przyjąć sposób postępowania, gdy do banku zgłosi się zarządca sukcesyjny, a bank wcześniej nie otrzymał zgłoszenia śmierci posiadacza rachunku bankowego. Czy CEIDG jest na liście wiarygodnych źródeł pozyskania informacji o zgonie przedsiębiorcy?

Ustawa zmienia przepisy ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy (Dz. U. poz. 647; dalej: ustawa o CEIDG). Według tych zmian, wpisowi do CEIDG podlega oznaczenie "w spadku", jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny (art. 5 ust. 1 pkt 2a). Ponadto, według zmienionego art. 5 ust. 2 ustawy o CEIDG, wpisowi do CEIDG podlegają m.in. następujące dane informacyjne:

Dane zarządcy sukcesyjnego, o którym mowa w pkt 2 i 3 powyżej, obejmują jego imię i nazwisko, numer PESEL, o ile taki posiada, datę urodzenia, o ile nie posiada numeru PESEL, dodatkowe określenia, które włącza do firmy, o ile takich używa, informację o obywatelstwie, adres do doręczeń oraz - jeżeli takie miejsce posiada - adres stałego miejsca wykonywania działalności gospodarczej; inne dane kontaktowe, a także numer identyfikacji podatkowej (NIP), o ile taki posiada (art. 5 ust. 3 ustawy o CEIDG).

Ponadto, zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 3 Ustawy, do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest m.in. dokonanie wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego. Na poszczególne podmioty (m.in. notariusza czy sąd upadłościowy) zostały nałożone natomiast obowiązki w zakresie zgłoszenia odpowiednich zmian wpisu w CEIDG, w tym dotyczące osoby zarządcy sukcesyjnego (np. informacja o tym, że zarządca sukcesyjny przestał pełnić tę funkcję).

Jak wynika z powyższego w CEIDG powinny znajdować się szczegółowe informacje na temat śmierci przedsiębiorcy oraz powołania zarządu sukcesyjnego i osoby zarządcy sukcesyjnego. Jeżeli więc w banku stawi się osoba przedstawiająca się jako zarządca sukcesyjny powołany do zarządu przedsiębiorstwem w spadku po zmarłym przedsiębiorcy, będącym posiadaczem rachunku bankowego, i taka osoba zażąda dostępu do tego rachunku, to wówczas bank powinien sprawdzić, czy widnieje ona w CEIDG jako taki zarządca.

Należy wskazać, że, jak stanowi art. 16 ust. 1 ustawy o CEIDG, domniemywa się, że dane wpisane do CEIDG są prawdziwe. Osoba fizyczna wpisana do CEIDG ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną zgłoszeniem do CEIDG nieprawdziwych danych, jeżeli podlegały obowiązkowi wpisu na jej wniosek, a także niezgłoszeniem danych podlegających obowiązkowi wpisu do CEIDG w ustawowym terminie albo niezgłoszeniem zmian danych objętych wpisem, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą osoba wpisana do CEIDG nie ponosi odpowiedzialności.

5. Czy bank powinien informować spadkobierców o możliwości ustanowienia zarządcy?

Przepisy nie nakładają na bank obowiązku indywidualnego poinformowania spadkobierców konkretnego zmarłego posiadacza rachunku bankowego o możliwości ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Tym niemniej, bank może skierować do swoich klientów ogólną informację o instytucji zarządu sukcesyjnego i zasadach powołania zarządcy sukcesyjnego. Należy uznać za wystarczające zamieszczenie takiej informacji na stronie internetowej banku.

6. Czy bank ma obowiązek weryfikacji w CEIDG czy sąd wydłużył działanie zarządu sukcesyjnego do 5 lat, czy też po okresie 2 lat od dnia zgonu przedsiębiorcy bank powinien automatycznie zablokować rachunek, aż do chwili przejęcia firmy przez właściciela przedsiębiorstwa w spadku?

Zgodnie z art. 59 ust. 1 pkt 7 Ustawy, zarząd sukcesyjny wygasa m.in. z upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Sąd z ważnych przyczyn może przed dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego przedłużyć okres zarządu sukcesyjnego na czas nie dłuższy niż pięć lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. O ile więc wcześniej nie zajdą inne przesłanki wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego określone w art. 59 ust. 1 Ustawy (m.in. dział spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku czy ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy), zarząd ten będzie trwał, co do zasady, dwa lata. Jedynie wyjątkowo, może zostać przedłużony przez sąd.

W związku z powyższym, po upływie dwóch lat trwania zarządu sukcesyjnego bank powinien sprawdzić w CEIDG, czy zarząd ten wygasł czy też został przedłużony przez sąd. Bank nie powinien jednak po upływie ww. terminu automatycznie blokować rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy związanego z jego działalnością gospodarczą, ponieważ naraża się na odpowiedzialność związaną z uniemożliwieniem zarządcy sukcesyjnemu dostępu do tego rachunku w sytuacji, gdy zarząd sukcesyjny zostanie przedłużony.

Możliwe jest ustawienie w systemach bankowych przypomnienia o upływie 2-letniego terminu od dnia śmierci przedsiębiorcy i w związku z tym konieczności weryfikacji czy zarząd sukcesyjny został przedłużony. Uwzględniając, że bank nie powinien automatycznie blokować rachunku bankowego po upływie ww. terminu, weryfikacja tej okoliczności jest uzasadniona z punktu widzenia ciążącego na banku obowiązku dokładania szczególnej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa przechowywanych środków pieniężnych (art. 50 ust. 2 Prawa bankowego), w tym niedopuszczenia do nich osób nieuprawnionych. Taką osobą nieuprawnioną, po wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego, będzie bowiem podmiot, który pełnił funkcję zarządcy sukcesyjnego.

7. Czy z chwilą wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego po 2 latach od dnia śmierci przedsiębiorcy (o czym mowa w art. 59 ust. 1 pkt 7 Ustawy) umowa rachunku bankowego ulega rozwiązaniu z mocy prawa?

Jeżeli zarząd sukcesyjny wygaśnie po 2 latach od dnia śmierci przedsiębiorcy, na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 7 Ustawy, umowa rachunku bankowego nie ulegnie rozwiązaniu z mocy prawa. Zgodnie z art. 59c ust. 1 Prawa bankowego, po śmierci przedsiębiorcy bank nadal prowadzi rachunek bankowy związany z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny. Przepis ten utrzymuje ciągłość umowy rachunku bankowego pomimo śmierci przedsiębiorcy i nie przewiduje jej automatycznego rozwiązania wraz z ustaniem zarządu sukcesyjnego. Daje to następcom prawnym przedsiębiorcy szansę kontynuowania prowadzenia przedsiębiorstwa, w którego skład wchodzą także prawa i obowiązki wynikające z umowy rachunku bankowego.

Oznacza to, że, o ile spadkobiercy przedsiębiorcy wyrażą taka wolę (np. nie odrzucą spadku), będą mogli wejść w miejsce zmarłego przedsiębiorcy i dalej prowadzić dotychczasową działalność gospodarczą zmarłego oraz zarządzać przedsiębiorstwem, w tym związaną z nim umową rachunku bankowego. Spadkobierca, który wejdzie w ten sposób w miejsce zmarłego przedsiębiorcy powinien dokonać aktualizacji danych przedsiębiorcy, w szczególności zaktualizować NIP. Do rozwiązania takiej umowy rachunku bankowego będzie wtedy konieczne złożenie przez jedną ze stron umowy stosownego oświadczenia, zgodnie z ogólnymi zasadami wynikającymi z przepisów prawa i postanowień umowy.

Natomiast, w przypadku gdyby przez okres zarządu sukcesyjnego nie został wyłoniony następca prawny spadkobiercy, któremu przypadłoby przedsiębiorstwo zmarłego posiadacza rachunku, a tym samym żaden z następców prawnych nie wstąpiłby w miejsce tego posiadacza (zastępowanego tymczasowo przez zarządcę sukcesyjnego) do umowy rachunku bankowego, wówczas po wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego rozwiązanie tej umowy powinno nastąpić na zasadach ogólnych, tj. według postanowień tej umowy i obowiązujących przepisów prawa. W szczególności zaktualizuje się w takim wypadku klauzula umowna przewidująca rozwiązanie umowy w razie śmierci posiadacza rachunku lub zastosowanie znajdzie art. 60 Prawa bankowego, zgodnie z którym, jeżeli umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej, ulega ona rozwiązaniu, gdy w ciągu dwóch lat nie dokonano na rachunku żadnych obrotów, poza dopisywaniem odsetek, a stan środków pieniężnych na tym rachunku nie przekracza kwoty minimalnej określonej w tej umowie.

III. ZAJĘCIA EGZEKUCYJNE RACHUNKÓW BANKOWYCH

1. Czy zajęcie egzekucyjne rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy powinno być przyjęte do realizacji niezależnie od tego, w jaki sposób będzie oznaczony dłużnik (zarządca sukcesyjny czy imię i nazwisko zobowiązanego/dłużnika oraz firma zobowiązanego/dłużnika z dodatkowym oznaczeniem "w spadku")?

Zajęcie egzekucyjne rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy powinno być przyjęte do realizacji wówczas, gdy dłużnik będzie oznaczony zgodnie z tytułem egzekucyjnym/wykonawczym. Jednak zawsze będzie niezbędne oznaczenie zmarłego przedsiębiorcy i jego firmy "w spadku". Oddzielnie określone są zasady egzekucji komorniczej i administracyjnej.

Egzekucja komornicza

Jeżeli ustanowiono zarząd sukcesyjny, do egzekucji z mienia poddanego jego pieczy konieczny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko zarządcy sukcesyjnemu (art. 780 k.p.c.). Przepis art. 779 § 2 k.p.c. stosuje się wówczas odpowiednio. Ten ostatni przepis stanowi, że, jeżeli tytuł był wydany przeciwko spadkodawcy, przejście obowiązków na spadkobierców następuje stosownie do art. 788 k.p.c. Z kolei, według art. 788 k.p.c.:

§ 1. Jeżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej osobie, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.

§ 2. Za przejście uprawnień lub obowiązków, o których mowa w paragrafie poprzedzającym, uważa się również zmiany w prawie rozporządzania mieniem wywołane ustanowieniem zarządcy masy majątkowej, kuratora spadku lub zarządu sukcesyjnego albo powołaniem wykonawcy testamentu, jak również wygaśnięciem funkcji zarządcy masy majątkowej, kuratora spadku, zarządcy sukcesyjnego lub wykonawcy testamentu.

W związku z powyższym, w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego, bank powinien przyjąć do realizacji komornicze zajęcie egzekucyjne rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy, w którym będzie wskazany zarządca sukcesyjny. Należy jednak uznać, że zawiadomienie o zajęciu powinno również identyfikować zmarłego przedsiębiorcę i jego firmę "w spadku", ponieważ jeden zarządca sukcesyjny może być powołany do zarządu przedsiębiorstwem kilku różnych zmarłych przedsiębiorców, którzy posiadali rachunki bankowe w tym samym banku. Zarządca sukcesyjny sam może też posiadać rachunek w tym banku. Samo określenie w zawiadomieniu o zajęciu zarządcy sukcesyjnego doprowadziłoby w takiej sytuacji do zablokowania rachunków osób, wobec których nie jest prowadzone postępowanie egzekucyjne.

Egzekucja administracyjna

Według art. 27d u.p.e.a., w przypadku gdy zobowiązany będący przedsiębiorcą zmarł przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, w tytule wykonawczym wskazuje się imię i nazwisko zobowiązanego oraz firmę zobowiązanego z dodaniem oznaczenia "w spadku". Taki tytuł wykonawczy uprawnia do przeprowadzenia egzekucji z majątku przedsiębiorstwa w spadku. Prawa i obowiązki zobowiązanego wykonuje zarządca przedsiębiorstwa w spadku.

Z kolei zgodnie z art. 28d u.p.e.a.:

§ 1. Jeżeli zobowiązany będący przedsiębiorcą zmarł po wszczęciu postępowania egzekucyjnego i zarządca przedsiębiorstwa w spadku prowadzi przedsiębiorstwo w spadku albo dokonuje czynności, o których mowa w art. 13 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, postępowanie egzekucyjne jest kontynuowane, a dokonane czynności egzekucyjne pozostają w mocy. Podjęcie dalszych czynności egzekucyjnych oraz zastosowanie środków egzekucyjnych może nastąpić po wydaniu postanowienia o nadaniu tytułowi wykonawczemu klauzuli o skierowaniu egzekucji przeciwko przedsiębiorstwu w spadku. Postanowienie doręcza się zarządcy przedsiębiorstwa w spadku. Na postanowienie przysługuje zażalenie.

§ 2. W przypadku, o którym mowa w § 1, tytuł wykonawczy wraz z postanowieniem o nadaniu klauzuli o skierowaniu egzekucji przeciwko przedsiębiorstwu w spadku uprawnia do przeprowadzenia egzekucji z przedsiębiorstwa w spadku. Prawa i obowiązki zobowiązanego wykonuje zarządca przedsiębiorstwa w spadku.

W związku z powyższym, w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego, bank powinien przyjąć do realizacji administracyjne zajęcie egzekucyjne rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy, w którym będzie wskazane imię i nazwisko oraz firma zmarłego przedsiębiorcy z dodaniem oznaczenia "w spadku" lub imię i nazwisko oraz firma zmarłego przedsiębiorcy z informacją, że egzekucję skierowano przeciwko przedsiębiorstwu w spadku.

Niezależnie od powyższego, trzeba zwrócić uwagę, że art. 1a pkt 19a u.p.e.a. wprowadza pojęcie zarządcy przedsiębiorstwa w spadku, które jest szersze niż pojęcie zarządcy sukcesyjnego. Przez zarządcę przedsiębiorstwa w spadku należy rozumieć:

Przepis art. 12 ust. 1c ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników wskazuje, że w przypadku gdy zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony, przedsiębiorstwo w spadku może do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego podawać NIP przedsiębiorcy, jeżeli osoba, o której mowa w art. 14 Ustawy, kontynuuje prowadzenie przedsiębiorstwa pod firmą przedsiębiorcy i w terminie wskazanym w art. 12 ust. 10 tej Ustawy dokona zgłoszenia do naczelnika urzędu skarbowego o kontynuowaniu prowadzenia tego przedsiębiorstwa.

2. Czy zajęcie egzekucyjne (np. zaległy mandat), w którym organ egzekucyjny wskazał: imię i nazwisko zmarłego przedsiębiorcy, jego PESEL, NIP i REGON, powinno być przyjęte do realizacji z rachunku przedsiębiorstwa w spadku czy odrzucone?

Zajęcie egzekucyjne, w którym organ egzekucyjny wskazał: imię i nazwisko zmarłego przedsiębiorcy, jego PESEL, NIP i REGON powinno zostać przyjęte do realizacji, ponieważ zawiera wystarczające informacje w celu jednoznacznej identyfikacji rachunku bankowego podlegającego zajęciu.

3. Czy zapytania komorników i organów administracji o historię, saldo rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy w okresie zarządu sukcesyjnego są wszystkie obowiązkowe do realizacji, niezależnie od wskazanego w zapytaniu dłużnika?

Bank powinien realizować zapytania komorników i organów administracji o historię, saldo rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy w okresie zarządu sukcesyjnego wtedy, gdy na podstawie zapytania tych organów jest w stanie jednoznacznie zidentyfikować rachunek objęty zapytaniem przypisany do danego przedsiębiorstwa w spadku. Należy uznać, że zapytanie powinno obejmować przynajmniej imię i nazwisko zmarłego przedsiębiorcy i oznaczenie jego firmy "w spadku" (np. Jan Kowalski prowadzący działalność gospodarczą pod firmą Grzybek "w spadku"). Zapytanie może obejmować dodatkowo inne dane zmarłego przedsiębiorcy, takie jak jego PESEL, NIP czy REGON, oraz określenie zarządcy sukcesyjnego.

4. Jak obsługiwać zajęcia egzekucyjne sprzed ustanowienia zarządu sukcesyjnego (według jakich podstaw prawnych)?

W pierwszej kolejności wymaga podniesienia, że według art. 130 Ustawy, stanowiącego przepis przejściowy, do postępowań egzekucyjnych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie Ustawy stosuje się przepisy ustaw zmienianych w art. 63 Ustawy i art. 64 Ustawy, w brzmieniu nadanym Ustawą. Przepisy art. 63 i 64 Ustawy wprowadzają zmiany, odpowiednio, w k.p.c. i u.p.e.a. Zatem, Ustawa wprowadziła bezpośrednie zastosowanie nowych przepisów do trwających w momencie jej wejścia w życie postępowań egzekucyjnych. Jednakże, przepisy Ustawy, a więc także zmiany, które Ustawa wprowadza w k.p.c. i u.p.e.a., zgodnie z art. 125 Ustawy, stosuje się, jeżeli śmierć przedsiębiorcy nastąpiła po dniu poprzedzającym dzień jej wejścia w życie. Dniem wejścia w życie Ustawy jest 25 listopada 2018 r.

Egzekucja komornicza

W rezultacie, do wszczętego przed 25 listopada 2018 r. sądowego postępowania egzekucyjnego, w przypadku gdy śmierć przedsiębiorcy nastąpi 25 listopada 2018 r. lub później, będzie należało zastosować w szczególności zmieniony art. 819 k.p.c., który stanowi:

§ 1. Organ egzekucyjny zawiesza postępowanie z urzędu również w razie śmierci wierzyciela lub dłużnika. Postępowanie podejmuje się z udziałem spadkobierców zmarłego albo - w zakresie w jakim dotyczy ono praw i obowiązków wynikających z działalności gospodarczej - zarządcy sukcesyjnego, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny.

§ 2. Jeżeli spadkobiercy dłużnika nie objęli spadku albo nie są znani, a nie ma kuratora spadku, sąd na wniosek wierzyciela ustanowi dla nich kuratora, chyba że egzekucja dotyczy roszczeń wynikających z działalności gospodarczej, a został ustanowiony zarząd sukcesyjny.

Tym samym, w razie śmierci przedsiębiorcy-posiadacza zajętego rachunku sądowe postępowanie egzekucyjne zostanie zawieszone, a następnie podjęte po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego. Komornik powinien w takim wypadku, zgodnie z art. 788 w zw. z art. 789 § 2 k.p.c., uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko zarządcy sukcesyjnemu.

Sądowe postępowanie egzekucyjne wszczęte przed 25 listopada 2018 r., w przypadku gdy śmierć przedsiębiorcy również nastąpi przed 25 listopada 2018 r., będzie prowadzone na dotychczasowych zasadach.

Egzekucja administracyjna

Postępowanie egzekucyjne w administracji wszczęte przed 25 listopada 2018 r. będzie prowadzone według nowych zasad, w przypadku gdy śmierć przedsiębiorcy nastąpi 25 listopada 2018 r. lub później. W takiej sytuacji, postępowanie prowadzone przeciwko przedsiębiorstwu w spadku, ulegnie zawieszeniu w całości w następujących przypadkach (art. 56 § 1b u.p.e.a.):

Jak stanowi art. 57 § 2 u.p.e.a., w razie zawieszenia postępowania z powyższych przyczyn organ egzekucyjny podejmie zawieszone postępowanie, gdy organ ten zostanie zawiadomiony przez wierzyciela o ustaleniu według przepisów prawa cywilnego spadkobierców zmarłego zobowiązanego, na których przeszedł egzekwowany obowiązek, lub osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne. Wierzyciel może również, nie czekając na sądowe stwierdzenie nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego albo sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia, wskazać osobę, którą uważa za spadkobiercę zmarłego zobowiązanego, lub osobę, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, odpowiedzialną za egzekwowany obowiązek. Jednakże organ egzekucyjny obowiązany jest zastosować się do postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego lub zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli postanowienie to lub wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia zostaną mu złożone przed zakończeniem postępowania egzekucyjnego. Jeżeli szczególne przepisy przewidują wydanie przez wierzyciela decyzji o odpowiedzialności za zmarłego zobowiązanego innej osoby, jako spadkobiercy lub zapisobiercy, organ egzekucyjny może podjąć postępowanie egzekucyjne, zawieszone z ww. przyczyn, po wydaniu takiej decyzji (art. 57 § 2a u.p.e.a.).

W razie zawieszenia postępowania egzekucyjnego z powodu uchylenia postanowienia o nadaniu tytułowi wykonawczemu klauzuli o skierowaniu egzekucji przeciwko przedsiębiorstwu w spadku organ egzekucyjny podejmuje zawieszone postępowanie z dniem wydania postanowienia o nadaniu tytułowi wykonawczemu klauzuli o skierowaniu egzekucji przeciwko przedsiębiorstwu w spadku (art. 57 § 3 u.p.e.a.).

Postępowanie egzekucyjne w administracji nie ulegnie zawieszeniu, jeżeli z chwilą śmierci zobowiązanego będącego przedsiębiorcą został ustanowiony zarząd sukcesyjny, czyli w przypadku gdy zarządcę powołał jeszcze za życia przedsiębiorca (art. 56 § 1a u.p.e.a.).

Postępowanie egzekucyjne w administracji wszczęte przed 25 listopada 2018 r., w przypadku gdy śmierć przedsiębiorcy również nastąpi przed 25 listopada 2018 r., będzie prowadzone na dotychczasowych zasadach.

Zał. nr 1 do Wyjaśnień Rady Prawa Bankowego w zakresie interpretacji ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej

Zasady świadczenia usługi poszukiwań rachunków poprzez Centralną informację - wyciąg z przepisów

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 1876, ze zm.)

Art. 59a. 1. Umowa rachunku bankowego, którego posiadaczem jest osoba fizyczna, niezawarta w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, ulega rozwiązaniu z:

2. Dyspozycją, o której mowa w ust. 1 pkt 2, nie jest postanowienie umowne przewidujące, w razie braku wypowiedzenia, odnowienie umowy rachunku bankowego zawartej na czas oznaczony nie dłuższy niż 10 lat. Jeżeli na skutek odnowienia umowa wiązałaby dłużej niż 10 lat od jej zawarcia, warunkiem odnowienia jest wydanie przez posiadacza rachunku takiej dyspozycji. Brak dyspozycji skutkuje wygaśnięciem umowy.

3. Umowa rachunku oszczędnościowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej zawarta na czas oznaczony dłuższy niż 10 lat może zostać odnowiona, jeżeli posiadacz rachunku wyda taką dyspozycję. Dyspozycją nie jest postanowienie umowne przewidujące, w razie braku jej wypowiedzenia, odnowienie umowy. Brak dyspozycji skutkuje wygaśnięciem umowy.

4. Jeżeli umowa uległa rozwiązaniu na podstawie ust. 1, uważa się ją za wiążącą do chwili wypłaty przez bank środków pieniężnych osobie posiadającej do nich tytuł prawny, chyba że stan środków pieniężnych na tym rachunku nie przekracza kwoty minimalnej określonej w umowie.

5. Od dnia wygaśnięcia umowy rachunku bankowego na podstawie ust. 2 albo 3, do dnia wypłaty środków pieniężnych osobie posiadającej do nich tytuł prawny, środki te podlegają waloryzacji o prognozowany w ustawie budżetowej na dany rok średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem. Waloryzacji dokonuje się na ostatni dzień roku kalendarzowego.

6. Z upływem 5 lat od dnia wydania ostatniej dyspozycji dotyczącej rachunku prowadzonego na podstawie umowy, o której mowa w ust. 1, bank jest obowiązany wystąpić do ministra właściwego do spraw informatyzacji o udostępnienie danych z rejestru Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) umożliwiających ustalenie, czy posiadacz rachunku żyje. W przypadku gdy umowa przewiduje prowadzenie więcej niż jednego rachunku, termin, o którym mowa w zdaniu pierwszym, liczy się od dnia wydania ostatniej dyspozycji dotyczącej tych rachunków.

7. Na co najmniej 6 miesięcy przed upływem okresu, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, bank jest obowiązany poinformować posiadacza rachunku bankowego o skutkach upływu tego okresu.

Art. 59b. Z upływem 3 miesięcy od dnia wygaśnięcia umowy rachunku bankowego, o której mowa w art. 59a, zawartej na czas oznaczony, w razie braku wcześniejszej dyspozycji wypłaty środków pieniężnych, bank jest obowiązany wystąpić do ministra właściwego do spraw informatyzacji o udostępnienie danych z rejestru PESEL umożliwiających ustalenie, czy posiadacz rachunku żyje.

Art. 59c. 1. Po śmierci przedsiębiorcy bank nadal prowadzi rachunek bankowy związany z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny w rozumieniu ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. poz. 1629).

2. W okresie od ustanowienia do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego dostęp do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym, o którym mowa w ust. 1, oraz prawo do wydawania dyspozycji przysługują zarządcy sukcesyjnemu.

3. Zarządca sukcesyjny niezwłocznie informuje bank o osobach, które go powołały, a także o osobach, które uzyskały tytuł prawny do spadku po posiadaczu rachunku, o którym mowa w ust. 1.

Art. 92ba. 1. Bank jest obowiązany udzielić posiadaczowi rachunku bankowego, będącemu osobą fizyczną, osobie, która uzyskała tytuł prawny do spadku po posiadaczu rachunku, oraz zarządcy sukcesyjnemu, zbiorczej informacji o:

2. W zbiorczej informacji wskazuje się podmiot, który prowadzi albo prowadził rachunek, numery rachunków wynikające z umowy rachunku oraz informację, czy rachunki są nadal prowadzone.

3. Bank jest obowiązany udzielić dostawcy, o którym mowa w art. 4 ust. 2 pkt 1-3 i 9 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, z wyłączeniem Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej, informacji o:

4. W informacji, o której mowa w ust. 3, wskazuje się podmiot, który prowadzi rachunki.

Art. 92bb. 1. Banki są obowiązane prowadzić centralną informację o rachunkach, zwaną dalej "Centralną informacją". Banki mogą utworzyć w tym celu spółkę handlową.

2. Centralną informację może prowadzić izba rozliczeniowa, o której mowa w art. 67.

Art. 92bc. 1. Zbiorczą informację oraz informację, o której mowa w art. 92ba ust. 3, bank jest obowiązany pozyskać z Centralnej informacji niezwłocznie po otrzymaniu pisemnego żądania od osoby, o której mowa w art. 92ba ust. 1, i zweryfikowaniu jej tytułu prawnego lub od dostawcy, o którym mowa w art. 4 ust. 2 pkt 1-3 i 9 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, z wyłączeniem Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej. Zbiorczą informację oraz informację, o której mowa w art. 92ba ust. 3, bank jest obowiązany dostarczyć osobie, która wystąpiła z żądaniem, lub dostawcy, o którym mowa w art. 4 ust. 2 pkt 1-3 i 9 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, z wyłączeniem Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej, niezwłocznie po jej pozyskaniu z Centralnej informacji.

2. Zbiorcza informacja oraz informacja, o której mowa w art. 92ba ust. 3, może być dostarczona odpłatnie, przy czym opłata nie może być wyższa niż koszt wygenerowania takiej informacji.

Art. 92bd. 1. Bank prowadzący rachunek bankowy jest obowiązany nieodpłatnie udzielić informacji, o których mowa w art. 92ba ust. 1 i 3, Centralnej informacji. Bank spółdzielczy może udzielić informacji za pośrednictwem banku zrzeszającego.

2. Informacji, o których mowa w art. 92ba ust. 1 i 3, bank udziela niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 3 dni roboczych od dnia otrzymania zapytania od Centralnej informacji.

Art. 105. 1. Bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową wyłącznie: 1d) innym bankom, spółdzielczym kasom oszczędnościowo-kredytowym, Krajowej Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej oraz izbie rozliczeniowej, o której mowa w art. 67, albo spółce handlowej, o której mowa w art. 92bb ust. 1, w zakresie niezbędnym do udzielania zbiorczej informacji, o której mowa w art. 92ba ust. 1, lub zbiorczej informacji, o której mowa w art. 105c;

Art. 105b. Podmioty, o których mowa w art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. a-h, k-ł, p, s oraz v, w granicach uprawnień wynikających z tych przepisów, a także gmina, po uzyskaniu informacji, o której mowa w art. 111c, z której wynika, że posiadacz rachunku zmarł, są uprawnione do uzyskania zbiorczej informacji, o której mowa w art. 92ba ust. 1, w dowolnym banku.

Art. 105c. Podmiot, o którym mowa w art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. ła, w granicach uprawnień wynikających z tego przepisu, jest uprawniony do uzyskania z Centralnej informacji zbiorczej informacji, o której mowa w art. 92ba ust. 1, z tym że zbiorcza informacja może dotyczyć także rachunków posiadacza niebędącego osobą fizyczną.

Art. 111c. W przypadku rozwiązania albo wygaśnięcia umowy rachunku bankowego z przyczyn, o których mowa w art. 59a ust. 1-3, bank jest obowiązany pisemnie poinformować gminę ostatniego miejsca zamieszkania posiadacza rachunku bankowego o:

5) możliwości nabycia przez nią prawa do środków pieniężnych, o których mowa w pkt 3, zgodnie z art. 935 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - wskazując źródło i podstawę ustaleń.

Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 2065, ze zm.)

Art. 9f. 1. Nie narusza obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, o której mowa w art. 9e ust. 1, przekazywanie informacji objętej tajemnicą zawodową: 5a) innym kasom, Kasie Krajowej, bankom oraz izbie rozliczeniowej, o której mowa w art. 67 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, albo spółce handlowej, o której mowa w art. 92bb ust. 1 tej ustawy, w zakresie niezbędnym do udzielania zbiorczej informacji, o której mowa w art. 13d ust. 1, lub zbiorczej informacji, o której mowa w art. 9fb.

Art. 9fa. 1. Podmioty, o których mowa w art. 9f ust. 1 pkt 4, 12-16 oraz 20-23, w granicach uprawnień wynikających z tych przepisów, a także gmina po uzyskaniu informacji, o której mowa w art. 13c, z której wynika, że członek kasy zmarł, są uprawnione do uzyskania zbiorczej informacji, o której mowa w art. 13d ust. 1, w dowolnej kasie.

2. Podmioty, o których mowa w art. 9f ust. 1 pkt 4, 12-16 oraz 20-23, w granicach uprawnień wynikających z tych przepisów, są uprawnione do uzyskania informacji, o której mowa w art. 13d ust. 3, w dowolnej kasie.

Art. 9fb. Podmiot, o którym mowa w art. 9f ust. 1 pkt 27, w granicach uprawnień wynikających z tego przepisu, jest uprawniony do uzyskania z Centralnej informacji zbiorczej informacji, o której mowa w art. 13d ust. 1, z tym że zbiorcza informacja może dotyczyć także rachunków członka niebędącego osobą fizyczną.

Art. 13a. 1. Umowa imiennego rachunku członka kasy, o którym mowa w art. 28, ulega rozwiązaniu z:

2. Dyspozycją, o której mowa w ust. 1 pkt 2, nie jest postanowienie umowne przewidujące, w razie braku wypowiedzenia, odnowienie umowy imiennego rachunku członka kasy, o której mowa w ust. 1, zawartej na czas oznaczony nie dłuższy niż 10 lat. Jeżeli na skutek odnowienia umowa wiązałaby dłużej niż 10 lat od jej zawarcia, warunkiem odnowienia jest wydanie przez członka kasy takiej dyspozycji. Brak dyspozycji skutkuje wygaśnięciem umowy.

3. Umowa lokaty zawarta na czas oznaczony dłuższy niż 10 lat może zostać odnowiona, jeżeli członek kasy wyda taką dyspozycję. Dyspozycją taką nie jest postanowienie umowne przewidujące, w razie braku jej wypowiedzenia, odnowienie umowy. Brak dyspozycji skutkuje wygaśnięciem umowy.

4. Jeżeli umowa imiennego rachunku członka kasy uległa rozwiązaniu na podstawie ust. 1, umowę uważa się za wiążącą do chwili wypłaty przez kasę środków pieniężnych osobie posiadającej tytuł prawny, chyba że stan środków pieniężnych na tym rachunku nie przekracza kwoty minimalnej określonej w umowie.

5. Od dnia wygaśnięcia umowy imiennego rachunku członka kasy na podstawie ust. 2 albo 3, do dnia wypłaty środków pieniężnych osobie posiadającej do nich tytuł prawny, środki te podlegają waloryzacji o prognozowany w ustawie budżetowej na dany rok średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem. Waloryzacji dokonuje się na ostatni dzień roku kalendarzowego.

6. Z upływem 5 lat od dnia wydania przez członka kasy ostatniej dyspozycji dotyczącej rachunku, kasa jest obowiązana wystąpić do ministra właściwego do spraw informatyzacji o udostępnienie danych z rejestru Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) umożliwiających ustalenie, czy członek kasy żyje.

7. Na co najmniej 6 miesięcy przed upływem okresu, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, kasa jest obowiązana poinformować członka kasy o skutkach upływu tego okresu.

8. Przepisy ust. 1-7 nie dotyczą rachunku wspólnego.

Art. 13aa. 1. Po śmierci przedsiębiorcy kasa nadal prowadzi imienny rachunek członka kasy związany z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny w rozumieniu ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. poz. 1629).

2. W okresie od ustanowienia do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego dostęp do środków pieniężnych zgromadzonych na imiennym rachunku członka kasy, o którym mowa w ust. 1, oraz prawo do wydawania dyspozycji przysługują zarządcy sukcesyjnemu.

3. Zarządca sukcesyjny niezwłocznie informuje kasę o osobach, które go powołały, a także o osobach, które uzyskały tytuł prawny do spadku po członku kasy.

Art. 13b. Z upływem 3 miesięcy od wygaśnięcia umowy imiennego rachunku członka kasy, o którym mowa w art. 28, zawartej na czas oznaczony, w razie braku wcześniejszej dyspozycji wypłaty środków pieniężnych, kasa jest obowiązana wystąpić do ministra właściwego do spraw informatyzacji o udostępnienie danych z rejestru PESEL umożliwiających ustalenie, czy członek kasy żyje.

Art. 13c. W przypadku rozwiązania albo wygaśnięcia umowy imiennego rachunku członka kasy z przyczyn, o których mowa w art. 13a ust. 1-3, kasa jest obowiązana pisemnie poinformować gminę ostatniego miejsca zamieszkania członka kasy o:

5) możliwości nabycia przez nią prawa do środków pieniężnych, o których mowa w pkt 3, zgodnie z art. 935 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r. poz. 459, 933 i 1132) - wskazując źródło i podstawę ustaleń.

Art. 13d. 1. Kasa jest obowiązana udzielić członkowi kasy, osobie, która uzyskała tytuł prawny do spadku po członku kasy, oraz zarządcy sukcesyjnemu, zbiorczej informacji o:

2. W zbiorczej informacji wskazuje się podmiot, który prowadzi albo prowadził rachunek, numery rachunków wynikające z umowy rachunku oraz informację, czy rachunki są nadal prowadzone.

3. Kasa jest obowiązana udzielić dostawcy, o którym mowa w art. 4 ust. 2 pkt 1-3 i 9 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, z wyłączeniem Kasy Krajowej, informacji o:

4. W informacji, o której mowa w ust. 3, wskazuje się podmiot, który prowadzi rachunki.

Art. 13e. 1. Zbiorczą informację oraz informację, o której mowa w art. 13d ust. 3, kasa jest obowiązana pozyskać z centralnej informacji o rachunkach, o której mowa w art. 92bb ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, zwanej dalej "Centralną informacją", niezwłocznie po otrzymaniu pisemnego żądania od osoby, o której mowa w art. 13d ust. 1, i zweryfikowaniu jej tytułu prawnego, lub od dostawcy, o którym mowa w art. 4 ust. 2 pkt 1-3 i 9 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, z wyłączeniem Kasy Krajowej. Zbiorczą informację oraz informację, o której mowa w art. 13d ust. 3, kasa jest obowiązana dostarczyć osobie, która wystąpiła z żądaniem, lub dostawcy, o którym mowa w art. 4 ust. 2 pkt 1-3 i 9 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, z wyłączeniem Kasy Krajowej, niezwłocznie po jej pozyskaniu z Centralnej informacji.

2. Zbiorcza informacja oraz informacja, o której mowa w art. 13d ust. 3, może być dostarczona odpłatnie, przy czym opłata nie może być wyższa niż koszt wygenerowania takiej informacji.

Art. 13f. 1. Kasa prowadząca imienny rachunek członka kasy jest obowiązana nieodpłatnie udzielić informacji, o których mowa w art. 13d ust. 1 i 3, Centralnej informacji. Obowiązek udzielenia informacji może być realizowany za pośrednictwem Kasy Krajowej.

2. Informacji, o których mowa w art. 13d ust. 1 i 3, kasa lub Kasa Krajowa udziela niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 3 dni roboczych od dnia otrzymania zapytania od Centralnej informacji.