Kremens Karolina, Okazanie

Okazanie

Okazanie, zwane także niekiedy rekognicją, stanowi szczególną formę przesłuchania i polega na zaprezentowaniu osobie przesłuchiwanej innej osoby, jej wizerunku lub rzeczy w celu jej rozpoznania.

W toku prowadzonego postępowania tak przygotowawczego, jak i sądowego, może zaistnieć konieczność ustalenia, czy dana osoba (lub rzecz) w swojej istocie stanowi osobę (lub rzecz), którą rzeczywiście widziała osoba przesłuchiwana. Wówczas kodeks postępowania karnego dopuszcza możliwość przeprowadzenia okazania (art. 173 k.p.k.).

Kodeks ogólnie wskazuje, że okazanie można przeprowadzić wobec osoby przesłuchiwanej. Najczęściej będzie to świadek, także pokrzywdzony, który twierdził, że widział sprawcę przestępstwa. W celu weryfikacji tego twierdzenia można przeprowadzić wówczas okazanie. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, aby okazanie zostało przeprowadzone z udziałem podejrzanego (oskarżonego) albo biegłego.

Konieczność przeprowadzenia okazania powstaje wówczas, gdy organ procesowy prowadzący postępowanie powziął wątpliwości co do faktu, czy osoba podejrzewana w istocie jest sprawcą czynu, którego dotyczy postępowanie. Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 2 kwietnia 2003 r. „przeprowadzenie okazania według reguł procesowych z przybraniem dodatkowych osób jest uzasadnione, gdy trzeba upewnić się, czy osoba zatrzymana jest osobą poszukiwaną. Gdy pokrzywdzeni sami wskazali policjantom sprawców krzywdy, a w późniejszych zeznaniach wielokrotnie zapewniali, że się nie mylą, to okazanie im sprawców w trybie art. 173 k.p.k. byłoby czynnością fasadową bez istotnego znaczenia” (wyrok SA w Krakowie z 2 kwietnia 2003 r., II AKa 20/03, KZS 2003, z. 5, poz. 44).

Okazywać można zarówno osobę, jej wizerunek, jak i rzecz. Okazanie wizerunku nie ma jednak takiej wartości jak okazanie bezpośrednie, zatem należy dążyć do okazywania osoby, jeśli przeprowadzenie tej czynności jest w sprawie możliwe. Rozpoznanie osoby na podstawie fotografii nie ma tak kategorycznej wymowy i musi podlegać szczególnie wnikliwej ocenie (zob. wyrok SA w Krakowie z dnia 28 listopada 2013 r., KZS 2014, z. 2, poz. 38).

Najważniejszą zasadą regulującą przeprowadzenie okazania jest reguła wskazująca, iż okazanie powinno być przeprowadzone w taki sposób, aby wyłączyć sugestię. Temu ma służyć m.in. regulacja art. 173 § 3 k.p.k., która wskazuje, że podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie przynajmniej czterech osób. Dalsze szczegółowe reguły okazania określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie warunków technicznych przeprowadzenia okazania (Dz. U. Nr 104, poz. 981). Przepisy rozporządzenia wskazują m.in., że organ dokonujący okazania powinien zapewnić takie warunki, aby osoba przesłuchiwana nie mogła zobaczyć przed okazaniem osoby okazywanej je wizerunku lub rzeczy w sytuacji wskazującej na ich rolę lub znaczenie procesowe (§ 3). Ponadto osoby przybrane do osoby okazywanej powinny być w zbliżonym do niej wieku, mieć podobny wzrost, tuszę ubiór inne cechy charakterystyczne (§ 5 ust. 1). Także organ procesowy ma obowiązek zapewnienia, aby wygląd okazywanej osoby nie różnił się od jej wyglądu podczas zdarzenia stanowiącego przedmiot postępowania (§ 6 ust. 1).

W razie potrzeby okazanie można przeprowadzić w taki sposób, aby wyłączyć możliwość rozpoznania osoby przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawaną (art. 173 § 2 k.p.k.). Rozporządzenie doprecyzowuje to uregulowanie wskazując, że podczas okazania mogą być użyte w szczególności: sprzęt elektroniczny, wizjer, lustro obserwacyjne (tzw. fenickie) lub inny środek pozwalający na dokonanie okazania w sposób wykluczający ujawnienie osobom nieuprawnionym tożsamości osoby przesłuchiwanej (§ 11 ust. 2 rozporządzenia).

Zgodnie z § 5 rozporządzenia z 18 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym, ryczałt dla osoby przybranej dla osoby okazywanej wynosi 12 zł za jednorazowy udział w okazaniu.

Dokonywanie okazania pozaprocesowo jest w postępowaniu karnym traktowane jako niedopuszczalne i nielegalne (zob. postanowienie SA w Krakowie z dnia 5 grudnia 2002 r., II AKz 481/02, KZS 2002, z. 12, poz. 42). W jednym z ostatnich orzeczeń Sąd Apelacyjny w Krakowie stanowczo podkreślił konieczność prawidłowego przeprowadzania czynności okazania z wykluczeniem sugestii wskazując, iż uprzednie „pozaprocesowe” nieprotokołowane okazanie mogło wpłynąć na przebieg właściwego okazania, a ponadto w gronie osób przybranych znajdowała się osoba znana osobie mającej dokonać rozpoznania, a z inną osobą przybraną pokrzywdzony miał nawet szansę rozmawiać co do charakteru i celu rozpoznania (wyrok SA w Krakowie z dnia 13 lutego 2014 r., II AKa 280/13, KZS 2014, z. 6, poz. 76).

Okazanie jest czynnością obligatoryjnie protokołowaną (art. 143 § 1 pkt 5 k.p.k.), albowiem ma charakter niepowtarzalny. W związku z możliwością zajścia daleko idącej sugestii w toku okazania, która może podważać wiarygodność czynności należałoby rozważyć stosowanie urządzeń rejestrujących obraz lub dźwięk, gdy sytuacja tego wymaga (art. 147 k.p.k.). Niepowtarzalność okazania powoduje także, iż na organach prowadzących postępowanie przygotowawcze ciąży obowiązek dopuszczenia stron oraz ich obrońców i pełnomocników do udziału w tej czynności (art. 316 k.p.k.).