Grzegorczyk Tomasz, Orzekanie kary łącznej z urzędu

Wydanie wyroku łącznego z urzędu

Prawomocne zakończenie sądowego postępowania karnego nie oznacza, że do kwestii wynikających z tego postępowania nie będzie można już nigdy powrócić. Przykładem tego są nadzwyczajne środki zaskarżenia oraz postępowania z Działu XII kodeksu postępowania karnego (art. 549-577 k.p.k.). Oczywiście są to wyjątkowe sytuacje uzasadnione określoną prawną koniecznością, taką jak: konsekwencja korekty orzeczenia dokonanej w trybie nadzwyczajnych środków zaskarżenia, która może uzasadniać potrzebę innych rozstrzygnięć, których wspomniana korekta nie obejmuje (tj. odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie - zob. Rozdział 58 kodeksu postępowania karnego); poza tym mogą to być względy humanitarne (tj. postępowanie ułaskawieniowe - zob. Rozdział 59 kodeksu postępowania karnego oraz postępowanie w sprawie orzekania kary łącznej - zob. Rozdział 60 kodeksu postępowania karnego); ponadto może też to wynikać z tzw. konstrukcji prawno-materialnej orzeczenia sądu, jeżeli zakłada możliwość powrotu do postępowania z uwagi na wymogi prawa karnego materialnego (tj. podjęcie postępowania warunkowo umorzonego - zob. Rozdział 57 kodeksu postępowania karnego). Jednakże nie chodzi tutaj o kontrolę prawomocnego orzeczenia oraz jego modyfikację - tak jak przy środkach nadzwyczajnych - chodzi jedynie o rozstrzygnięcie kwestii dodatkowych i to bez wnikania w merytoryczne aspekty tych orzeczeń; kwestii, które wymagają określonego procedowania z uwagi na inne przepisy. Zob. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 996-997.

Oczywistym jest, że instytucja wyroku łącznego (po 1 lipca 2015 roku Rozdział 60. nosi tytuł "Orzekanie kary łącznej") jest konsekwencją procesową prawno-materialnej konstrukcji łączenia kar, tj. obowiązującego w Polsce systemu kary łącznej (jak wiadomo dwa inne systemy to: tzw. system absorpcji oraz tzw. system kumulacji). Karę łączną oraz wyrok łączny regulują przepisy art. 85-91 k.k. (Rozdział IX kodeksu karnego - także znowelizowane z dniem 1 lipca 2015 roku), oraz przepisy art. 568a-577 k.p.k. (Rozdział 60 kodeksu postępowania karnego). Można więc zdefiniować wyrok łączny jako instytucję karnoprocesową, której zadaniem jest realizacja prawa karnego materialnego w zakresie kary łącznej wobec osoby prawomocnie skazanej wyrokami różnych sądów na kary podlegające połączeniu. Wydanie wyroku łącznego możliwe jest tylko w stosunku do osoby skazanej, a zatem, wobec której wydano co najmniej dwa prawomocne wyroki skazujące. Zob. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 1024-1031; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2008, s. 1194-1205; S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Lex 2014.

Zgodnie z nowym przepisem art. 568a § 1 k.p.k. sąd orzeka karę łączną:

1)  w wyroku skazującym - w odniesieniu do kar wymierzonych za przypisane oskarżonemu tym wyrokiem przestępstwa, oraz

2)   w wyroku łącznym - w pozostałych wypadkach (tzn. gdy kary te są orzekane wyrokami różnych sądów (zob. przepis art. 568a § 1 k.p.k. oraz art. 569 k.p.k.).

Zasadą też jest, że sąd wydaje wyrok łączny z urzędu lub na wniosek skazanego albo prokuratora (art. 570 k.p.k.). Dlatego, gdyby sąd nie dostrzegał możliwości połączenia w wyrok łączny skazań z wyroków wskazanych we wniosku, ale widział taką możliwość wobec wyroków niepowołanych w takim żądaniu - może wydać wyrok łączny z urzędu (zob. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 1026). I to jest pierwsza sytuacja wydawania takiego wyroku z urzędu. Druga, to gdy sąd posiada informacje, które powodują powstanie podstawy do wydania wyroku łącznego - a nie wpłynął wniosek w tej kwestii. S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Lex 2014.

Organem uprawnionym do orzeczenia kary łącznej jest oczywiście sąd. Jest to sąd, który: po pierwsze - wydał ostatni wyrok skazujący w pierwszej instancji (art. 569 § 1 k.p.k.); po wtóre - sąd wyższego rzędu (jeżeli w pierwszej instancji orzekały sądy różnego rzędu - art. 569 § 2 k.p.k.); oraz po trzecie - sąd, który wymierzył karę surowszą podlegającą łączeniu (w przypadku zbiegu wyroków sądu powszechnego i szczególnego - art. 569 § 3 k.p.k.). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2010 r., IV KK 271/09, OSNKW 2010, nr 7, poz. 64, dla określenia właściwości sądu do wydania wyroku łącznego miarodajne jest nie to, które z kar orzeczonych poszczególnymi wyrokami podlegają połączeniu, lecz wyroki których sądów badane są przez sąd przez pryzmat spełnienia warunków określonych w art. 85 i n. k.k. Zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2008, s. 1194-1205.

Sąd ma przy tym prawo z urzędu zwrócić się o opinie i informacje do zakładów karnych, w których skazany przebywał (tj. o zachowaniu się skazanego w okresie odbywania kary, jak również informacje o warunkach rodzinnych, majątkowych i co do stanu zdrowia skazanego oraz dane o odbyciu kary z poszczególnych wyroków; zob. art. 571 § 1-2 k.p.k.; S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Lex 2014).