Kremens Karolina, Otwarcie zwłok

Otwarcie zwłok

Otwarcie zwłok stanowi naturalną konsekwencję przeprowadzenia oględzin zwłok w miejscu znalezienia zwłok. Kodeks nie przewiduje możliwości przeprowadzenia zaledwie oględzin zewnętrznych zwłok i nieprzeprowadzenia ich otwarcia. Rozstrzyga o tym przede wszystkim treść art. 209 § 1 k.p.k., który stanowi, że w razie zajścia podejrzenia przestępnego spowodowania przeprowadza się oględziny i otwarcie zwłok. Przesłanka przeprowadzenia otwarcia zwłok jest więc identyczna jak przesłanka oględzin zewnętrznych zwłok w miejscu ich znalezienia.

Postanowienie o powołaniu biegłego w celu przeprowadzenia otwarcia zwłok wydaje prokurator w postępowaniu przygotowawczym, a w postępowaniu sądowym sąd. Sąd wyda postanowienie w przedmiocie otwarcia zwłok, jeżeli dopiero w postępowaniu sądowym pojawi się kwestia przeprowadzenia tej czynności. Będą to jednak przypadki bardzo rzadkie, stanowiące najczęściej konsekwencję zarządzenia przeprowadzenia ekshumacji przeprowadzanej na etapie postępowania sądowego. Ustawa nie przewiduje możliwości zarządzenia przeprowadzenia otwarcia zwłok przez Policję lub inny organ prowadzący postępowanie przygotowawcze nawet w wypadkach niecierpiących zwłoki. Policja może zaledwie zarządzić przeprowadzenie oględzin zwłok w miejscu ich znalezienia, a i to jedynie w wyjątkowych sytuacjach niezwłocznie informując o tym prokuratora (art. 209 § 2 k.p.k.).

W postanowieniu o powołaniu biegłego poza wszystkimi elementami wynikającymi z art. 194 k.p.k. należy postulować w szczególności wskazanie okoliczności ujawnienia zwłok, w tym terminu, a także prawdopodobnego terminu w jakim nastąpił zgon, tożsamości zmarłego i wszystkich kwestii, które mogą być przydatne dla orzeczenia prze zbiegłego o przyczynie śmierci.

Ustawa karnoprocesowa stanowi, że „otwarcia zwłok dokonuje biegły lekarz, w miarę możności z zakresu medycyny sądowej. Nie ma przeszkód, aby biegły powołany do przeprowadzenia otwarcia zwłok był inną osobą niż biegły powołany (obligatoryjnie!) do udziału w oględzinach zwłok w miejscu ich ujawnienia. Najczęściej zresztą w postanowieniu wskazywany nie jest konkretny biegły, lecz zakład medycyny sądowej, w którym otwarcie zwłok będzie przeprowadzane. Jeżeli jednak do przeprowadzenia otwarcia zwłok zostanie powołany ten sam biegły, który brał udział w oględzinach, wydaje się, że nie ma przeciwwskazań, aby został powołany do dokonania obu czynności na mocy jednego postanowienia. Bez wątpienia jednak w postanowieniu konieczne będzie wskazanie odrębnych podstaw prawnych dla przeprowadzenia oględzin zwłok (art. 209 § 1 i 2 k.p.k.) oraz otwarcia zwłok (art. 209 § 4 k.p.k.). Dyskusyjne wydaje się, czy w takiej sytuacji biegły będzie wydawał dwie odrębne opinie, czy będzie mogła być to jedna opinia, skoro obie czynności łączy osoba biegłego. Ustawa wydaje się nie zakazywać sporządzenia jednej całościowej opinii z wykonania obu czynności (art. 209 § 5 k.p.k. in fine wskazuje bowiem, że z oględzin i otwarcia zwłok biegły sporządza opinię). Jednakże, skoro ustawa stanowi, że oględziny zwłok na miejscu zdarzenia i ich otwarcie stanowią dwie odrębne czynności procesowe (o czym świadczy chociażby fakt, że prowadzone są przez dwa zupełnie odrębne podmioty, tj. prokuratora z udziałem biegłego - oględziny zwłok oraz biegłego w obecności prokuratora - otwarcie zwłok), to konieczne staje się sporządzenie dwóch odrębnych opinii.

Postanowienie o powołaniu biegłego w celu przeprowadzenia otwarcia zwłok przekazywane są biegłemu najczęściej wraz z samymi zwłokami.

Oprócz postanowienia zawierającego wszystkie okoliczności ujawnienia zwłok można rozważyć przekazanie biegłemu kserokopii akt postępowania, w tym w szczególności protokołu oględzin zwłok na miejscu ich znalezienia. Za niewłaściwe należy uznać przesyłanie lapidarnych postanowień o powołaniu biegłego ograniczających się do wskazania konieczności przeprowadzenia otwarcia zwłok i wykonania badań laboratoryjnych, bez podania jakichkolwiek okoliczności związanych z ujawnieniem zwłok, zwłaszcza przy jednoczesnym nieprzekazaniu jakichkolwiek dodatkowych materiałów umożliwiających biegłemu szersze zapoznanie się z okolicznościami sprawy.