Grzegorczyk Tomasz, Podjęcie z urzędu postępowania warunkowo umorzonego

Podjęcie z urzędu postępowania warunkowo umorzonego.

Prawomocne zakończenie sądowego postępowania karnego nie oznacza, że do kwestii wynikających z tego postępowania nie będzie można już nigdy powrócić. Przykładem tego są nadzwyczajne środki zaskarżenia oraz właśnie postępowania z Działu XII kodeksu postępowania karnego (art. 549-577 k.p.k.). Oczywiście są to wyjątkowe sytuacje uzasadnione określoną prawną koniecznością, taką jak: konsekwencja korekty orzeczenia dokonanej w trybie nadzwyczajnych środków zaskarżenia, która może uzasadniać potrzebę innych rozstrzygnięć, których wspomniana korekta nie obejmuje (tj. Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie [w tej tytulacji ponownie po 15 kwietnia 2016 roku - poprzednio: odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie środków przymusu] - zob. Rozdział 58 kodeksu postępowania karnego); poza tym mogą to być względy humanitarne (tj. postępowanie ułaskawieniowe - zob. Rozdział 59 kodeksu postępowania karnego oraz orzekanie kary łącznej - zob. Rozdział 60 kodeksu postępowania karnego); ponadto może też to wynikać z tzw. konstrukcji prawno-materialnej orzeczenia sądu, jeżeli zakłada możliwość powrotu do postępowania z uwagi na wymogi prawa karnego materialnego (tj. podjęcie postępowania warunkowo umorzonego - zob. Rozdział 57 kodeksu postępowania karnego). Jednakże - co istotne - nie chodzi tutaj o kontrolę prawomocnego orzeczenia oraz jego modyfikację (tak jak przy środkach nadzwyczajnych), chodzi jedynie o rozstrzygnięcie kwestii dodatkowych i to bez wnikania w merytoryczne aspekty tych orzeczeń; kwestii, które wymagają określonego procedowania z uwagi na inne przepisy (zob. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 996-997).

Oczywistą jest potrzeba kontroli wypełniania przez sprawcę nałożonych na niego obowiązków w związku z warunkowym umorzeniem postępowania (zob. art. 66-68 k.k. oraz art. 336 k.p.k., art. 339 § 1 pkt 2 k.p.k., art. 341-342 k.p.k., art. 414 k.p.k. - notabene: poza ostatnim przepisem wszystkie zostały znowelizowane z dniem 15 kwietnia 2016 roku). Procedurę kontrolną (tzn. podjęcie na wniosek albo z urzędu postępowania warunkowo umorzonego) reguluje Rozdział 57 kodeksu postępowania karnego w art. 549-551 (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2008, s. 1162-1165; T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8., Warszawa 2011, s. 998-1001).

Ustawa stanowi w przepisie art. 549 k.p.k., że poza procedowaniem spowodowanym wnioskiem o podjęcie postępowania warunkowo umorzonego, sąd proceduje/podejmuje je także z urzędu. Jak wskazuje się w literaturze, z probacyjnego charakteru warunkowego umorzenia postępowania wynika potrzeba i obowiązek kontroli zachowania się sprawcy w okresie próby i podejmowania określonych czynności w razie niepodporządkowania się przez niego nałożonym obowiązkom (w szczególności w razie popełnienia przestępstwa). Przepis art. 68 k.k. reguluje obligatoryjne i fakultatywne podjęcie postępowania warunkowo umorzonego. Decyzję o obligatoryjnym podjęciu postępowania sąd poweźmie, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany (art. 68 § 1 k.k.); zaś fakultatywne podjęcie przez sąd postępowania nastąpić może, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełni inne niż określone w art. 68 § 1 k.k., przestępstwo, jeżeli

uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka rekompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody (art. 68 § 2 k.k.). Jednakże (od 2011 r.) podjęcie warunkowo umorzonego postępowania będzie miało charakter obligatoryjny, jeżeli okoliczności, o których mowa w ww. art. 68 § 2 k.k., zaistnieją po udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy (zob. art. 68 § 2a k.k.; S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Lex 2014 oraz cytowana tam literatura).

Oczywiście organem orzekającym o podjęciu postępowania warunkowo umorzonego jest sąd (art. 549 k.p.k.). Jest to sąd tzw. właściwości podstawowej - tzn. sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy (art. 550 § 1 k.p.k.). Sądem tym w praktyce może być zarówno sąd rejonowy, jak i sąd okręgowy, w zależności od statuowanej przez ustawę właściwości rzeczowej tych sądów (zob. S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Lex 2014). Sąd ten proceduje na posiedzeniu w składzie jednoosobowym (art. 30 § 1 k.p.k.). Prawo do udziału w posiedzeniu mają podmioty wymienione w art. 550 § 2 k.p.k. (prokurator, oskarżony i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik), niezależnie od tego, czy postępowanie zostało uruchomione na wniosek czy też z urzędu. Oczywiście osoby te winny zostać powiadomione o czasie i miejscu posiedzenia (art. 117 § 1 k.p.k.), a ich ewentualne niestawiennictwo (pomimo prawidłowego powiadomienia) nie stanowi przeszkody do odbycia posiedzenia i wydania orzeczenia w kwestii podjęcia postępowania. Ustawa jednak nie przewiduje udziału kuratora sądowego, choćby był on wnioskodawcą, co jest ewidentnym przeoczeniem ustawodawcy (por. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2008, s. 1162-1165).

Dla sprawdzenia, czy istnieją okoliczności stanowiące podstawę do podjęcia, sąd może przeprowadzić dowodowe czynności sprawdzające w trybie art. 97 k.p.k. (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2008, s. 1164).