Bełczącki Robert Marek, Posiedzenie zdalne

Posiedzenie zdalne

Od 14.03.2024 r. na podstawie art. 151 § 2 k.p.c. przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia zdalnego, tj. posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu, a przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania. W takim przypadku na sali sądowej przebywają sąd (członkowie składu orzekającego) i protokolant, a pozostałe osoby uczestniczące w posiedzeniu nie muszą przebywać w budynku sądu prowadzącego postępowanie. Zapis obrazu i dźwięku z czynności procesowych odbywających się na sali sądowej przekazuje się do miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia, którzy zgłosili zamiar zdalnego udziału w posiedzeniu sądu, oraz z miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia do budynku sądu prowadzącego postępowanie. W myśl art. 154 § 1 k.p.c. przepisów o posiedzeniu zdalnym nie stosuje się jednak w przypadku posiedzenia odbywającego się przy drzwiach zamkniętych, chyba że wszyscy uczestnicy czynności przebywają w budynkach sądowych. Ponadto na podstawie art. 547 § 4 k.p.c. przepisów o posiedzeniu zdalnym nie stosuje się do osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, o ile ma być wysłuchana, ani do udziału biegłych w tej czynności. Natomiast według art. 235 § 2 k.p.c., jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia, sąd orzekający może postanowić, że jego przeprowadzenie nastąpi na odległość w ramach posiedzenia zdalnego. Ponadto w myśl art. 235¹ k.p.c. we wniosku o przeprowadzenie dowodu można wskazać, czy strona domaga się przeprowadzenia dowodu w ramach posiedzenia zdalnego. Z kolei na podstawie art. 263¹ k.p.c. strona może sprzeciwić się przesłuchaniu świadka poza salą sądową w ramach posiedzenia zdalnego, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji o zamiarze przeprowadzenia dowodu w taki sposób, a w razie skutecznego wniesienia sprzeciwu sąd wzywa świadka do osobistego stawiennictwa na sali sądowej. Artykuł 263¹ k.p.c. znajduje zastosowanie także względem dowodu z przesłuchania stron (art. 304 k.p.c.), więc w terminie takim można skutecznie sprzeciwić się przesłuchaniu stron poza salą sądową w ramach posiedzenia zdalnego. Artykuł 263¹ k.p.c. nie znajduje natomiast zastosowania względem dowodu z opinii biegłego sądowego (art. 289 k.p.c.), zatem w takim przypadku sprzeciw okaże się nieskuteczny.

Do 13.03.2024 r. posiedzenie zdalne w postępowaniu cywilnym uregulowane było w art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 1 ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 1842 ze zm.). Według tego przepisu w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania tego z nich, który obowiązywał jako ostatni, rozprawę lub posiedzenie jawne można było przeprowadzać przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (posiedzenie zdalne), a osoby w nim uczestniczące, w tym członkowie składu orzekającego, nie musieli przebywać w budynku sądu (przepis w brzmieniu obowiązującym z dniem 15.04.2023 r.). Przepis ten uchylony został z dniem 14.03.2024 r.

Natomiast przed wprowadzeniem wspomnianego stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii art. 151 § 2 k.p.c. pozwalał stronie przebywającej poza siedzibą sądu prowadzącego postępowanie wziąć udział w posiedzeniu jawnym tego sądu tylko wtedy, gdy przebywała ona w budynku innego sądu. Przyjmowano wówczas, że wymaganie to jest związane z koniecznością zagwarantowania rzetelności i powagi postępowania, w tym pewności identyfikacji osób biorących udział w czynności oraz bezpieczeństwa przesyłu danych (por. postanowienie SN z 8.11.2019 r., III CZP 13/19, OSNC 2020/7–8/65, LEX nr 2739475). Artykuł 235 § 2 k.p.c. umożliwiał jedynie przeprowadzenie dowodu na odległość przy użyciu odpowiednich urządzeń technicznych, nie zaś wzięcie w ten sposób udziału w posiedzeniu przez stronę. Od 7.11.2019 r. art. 226¹ k.p.c. pozwalał zaś jedynie wysłuchać strony za pomocą środków porozumiewania się na odległość, o ile dawały one pewność co do osoby składającej oświadczenie.

Z kolei od 1.01.2023 r. art. 151 § 2 k.p.c. umożliwiał stronie pozbawionej wolności wzięcie udziału w posiedzeniu jawnym na odległość z zakładu karnego lub aresztu śledczego, w obecności przedstawiciela administracji zakładu karnego lub aresztu śledczego.

Zaś od 1.07.2023 r. w przypadku posiedzenia przygotowawczego przewodniczący, na podstawie art. 205⁵ § 2 k.p.c., może zarządzić jego przeprowadzenie na odległość, przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających transmisję obrazu i dźwięku, bez konieczności przebywania uczestników postępowania w budynku sądu.

Według art. 151 § 3 k.p.c. przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia zdalnego z urzędu lub na wniosek osoby, która ma uczestniczyć w posiedzeniu. Warunkiem uwzględnienia wniosku jest wskazanie adresu poczty elektronicznej osoby, która ma uczestniczyć w posiedzeniu oraz zachowanie terminu do złożenia wniosku wynoszącego 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie.

Uchybienie terminu do złożenia wniosku może, ale nie musi prowadzić do odmowy zdalnego udziału w posiedzeniu. Inna osoba uprawniona do udziału w posiedzeniu może bowiem złożyć skuteczny wniosek o przeprowadzenie posiedzenia zdalnego, zachowując termin. Wówczas wniosek spóźniony może zostać potraktowany jako przewidziane w art. 151 § 5 k.p.c. zgłoszenie zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu, jeśli wniesiony zostanie najpóźniej na 3 dni robocze przed wyznaczonym terminem posiedzenia.

Ponadto przewodniczący, jak wspomniano, może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia zdalnego z urzędu, w tym także w razie wniesienia wniosku spóźnionego.

Artykuł 150 pkt 2 k.p.c. przewiduje, że wezwanie na posiedzenie powinno zawierać informację, czy wezwany może wziąć udział w posiedzeniu zdalnie. Chodzić może tutaj zarówno o pouczenie o uprawnieniu do złożenia wniosku o przeprowadzenie posiedzenia zdalnego według art. 151 § 3 k.p.c., jak i o pouczenie o uprawnieniu do zgłoszenia zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu w myśl art. 151 § 5 k.p.c., w razie gdy przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zostało już zarządzone.

Wniosek o przeprowadzenie posiedzenia zdalnego, pochodzący od strony lub jej pełnomocnika, może zostać zawarty już w pozwie lub odpowiedzi na pozew, tym bardziej jeśli strona lub jej pełnomocnik na podstawie art. 235¹ k.p.c. domaga się przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka lub z przesłuchania stron w ramach posiedzenia zdalnego.

Osoba biorąca udział w posiedzeniu zdalnym, przebywająca poza budynkiem sądu, musi w tym celu dysponować odpowiednim urządzeniem umożliwiającym przekaz obrazu i dźwięku (por. obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z 5.03.2024 r. w sprawie standardów technicznych oprogramowania i wymagań sprzętowych niezbędnych do uczestniczenia w posiedzeniu zdalnym, Dz.Urz. MS poz. 82).

Należy też pamiętać, że osoba biorąca udział w posiedzeniu zdalnym, przebywająca poza budynkiem sądu, zobowiązana będzie poinformować sąd o miejscu, w którym przebywa, oraz dołożyć wszelkich starań, aby warunki w miejscu jej pobytu licowały z powagą sądu i nie stanowiły przeszkody do dokonania czynności procesowych z jej udziałem. Niespełnienie tych wymagań skutkować może wezwaniem do osobistego stawiennictwa na sali sądowej (art. 151 § 8 k.p.c.).

Według art. 151 § 2 k.p.c. przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia zdalnego, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu, a przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania.

Podobnie w myśl art. 235 § 2 k.p.c., jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia, sąd orzekający może postanowić, że jego przeprowadzenie nastąpi na odległość w ramach posiedzenia zdalnego.

Dopuszczalność przeprowadzenia posiedzenia zdalnego w danej sprawie oraz dopuszczalność przeprowadzenia danego dowodu na odległość w ramach posiedzenia zdalnego siłą rzeczy uzależniona będzie ściśle od okoliczności konkretnego wypadku. Zwykle jednak sam fakt przeprowadzenia danego dowodu na odległość w ramach posiedzenia zdalnego nie będzie wystarczać do podważenia jego wiarygodności.

Dobrowolny udział w posiedzeniu zdalnym osoby, która przebywa na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, nie wymaga uzyskania przez sąd krajowy zezwolenia jednostki centralnej lub właściwego organu innego państwa członkowskiego. Nie prowadzi to do naruszenia art. 1 i 19 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1783 (poprzednio art. 1 i 17 rozporządzenia Rady (WE) nr 1206/2001). W takim przypadku sąd krajowy nie występuje z wnioskiem o przeprowadzenie dowodu bezpośrednio w innym państwie członkowskim (por. postanowienie TSUE z 8.09.2021 r., C-188/22, EU:C:2022:678, LEX nr 3403185; wyrok TSUE z 21.02.2013 r., C-332/11, EU:C:2013:87, LEX nr 1276267).