Bełczącki Robert Marek, Postępowanie z powództwa nabywcy wierzytelności o zapłatę scedowanej kwoty pieniężnej

Postępowanie z powództwa nabywcy wierzytelności o zapłatę scedowanej kwoty pieniężnej

KWESTIE MATERIALNOPRAWNE:

W myśl art. 509 § 1 i 2 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania, a wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Przelew jest umową, z mocy której wierzyciel (cedent) przenosi na nabywcę (cesjonariusza) wierzytelność przysługującą mu wobec dłużnika. Zgoda dłużnika na jej zawarcie jest potrzebna tylko wtedy, gdy w umowie łączącej wierzyciela z dłużnikiem wyłączono możliwość przeniesienia wierzytelności na osobę trzecią. Przelew wierzytelności nie może pogorszyć sytuacji dłużnika (por. H. Ciepła, Komentarz do art. 509 k.c., w: J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, WKP 2018).

Skoro na podstawie art. 509 k.c. strony mogą wyłączyć możliwość przelewu wierzytelności na osobę trzecią, to uprawnione są również do ograniczenia przelewu bądź uzależnienia jego skuteczności od spełnienia określonych warunków (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1969 r., III CRN 416/68, OSNC 1970/2/34, LEX nr 967).

Przedmiotem przelewu może być wierzytelność z reguły istniejąca (pieniężna lub niepieniężna), która jest zbywalna, chyba że zakazuje tego ustawa (zob. np.: art. 449, 595, 602, 912 k.c.), umowa bądź sprzeciwia się temu właściwość zobowiązania (art. 527 k.c.). W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się także, że przedmiotem przelewu mogą być tzw. wierzytelności przyszłe, tj. wierzytelności, które w chwili ich przeniesienia nie istnieją, a które mają powstać w przyszłości (por. J. Mojak, Obrót wierzytelnościami, Warszawa 2004, s. 20; K. Zawada, Umowa przelewu wierzytelności, Kraków 1990, s. 34–36; J. Kuropatwiński, Umowne rozporządzenie wierzytelnością przyszłą, Toruń-Bydgoszcz 2007, s. 53).

Jeżeli strony umowy nie postanowią inaczej, przelew wierzytelności przyszłej stanowi czynność zobowiązującą o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym i jedynie samo rozporządzenie polegające na przejściu wierzytelności odsuwa się w czasie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2016 r., V CSK 379/15, OSNC-ZD 2017/A/15, LEX nr 2023442).

Przedmiotem przelewu mogą być zindywidualizowane części wierzytelności przyszłej (wyrok SN z dnia 20 lutego 2008 r., II CSK 445/07, OSNC 2009/5/72, LEX nr 394765).

Przelew przez konsumenta na przedsiębiorcę wierzytelności mającej źródło w niedozwolonym postanowieniu umownym nie wymaga do swej skuteczności uprzedniego stwierdzenia przez sąd niedozwolonego charakteru postanowienia umownego. Taki charakter postanowienia umownego może być stwierdzony w toku postępowania w sprawie o zapłatę wytoczonej dłużnikowi przez przedsiębiorcę, który nabył wierzytelność (uchwała SN z dnia 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17, OSNC 2019/3/26, LEX nr 2468914).

Umowa przelewu wierzytelności hipotecznej (rozporządzająca) może być zawarta przed powstaniem hipoteki na skutek wpisu do księgi wieczystej tylko pod warunkiem zawieszającym ustanowienia hipoteki na rzecz cedenta i wpisu jej przeniesienia na rzecz cesjonariusza (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2017 r., I CSK 133/16, OSNC 2017/11/129, LEX nr 2297405).

Weksel in blanco niezaopatrzony w indos może być przeniesiony tylko według przepisów o przelewie wierzytelności (wyrok SN z dnia 5 lutego 1998 r., III CKN 342/97, OSNC 1998/9/141, LEX nr 33444).

Weksel in blanco wraz z uprawnieniem do uzupełnienia można przenieść w drodze przelewu, chyba że co innego wynika z treści upoważnienia do uzupełnienia. Posiadacz weksla, który nie ma legitymacji formalnej, ale jest legitymowany materialnie, może weksel ważnie indosować (wyrok SN z dnia 21 września 2006 r., I CSK 130/06, OSNC 2007/6/93, LEX nr 224583).

Indos na wekslu in blanco jest możliwy i powoduje skutki prawne cesji, tzn. indosatariusz w wyniku takiego indosu nabywa wierzytelność wekslową (właśnie na podstawie wystawionego weksla), przy czym dłużnicy wekslowi (wystawca weksla i poręczyciel) mogą wobec indosatariusza podnosić zarzuty ze stosunku podstawowego. Nie ma przeszkód ku temu, aby remitent - po otrzymaniu weksla in blanco przez wystawcę - przeniósł ten weksel na podstawie przelewu na inną osobę (indosatariusza) i to wraz z wynikającym z porozumienia wekslowego uprawnieniem do uzupełnienia weksla, chyba że co innego wynikałoby z takiego uprawnienia do uzupełnienia. Oznacza to, że deklaracja wekslowa (porozumienie wekslowe) mogłaby (mogłoby) upoważniać do wypełnienia weksla in blanco tylko pierwszego wekslobiorcę (remitenta), ale takie ograniczenie powinno wynikać z treści deklaracji wekslowej (porozumienia wekslowego) i zostać wykazane przez broniącego się wystawcę (wyrok SN z dnia 25 listopada 2010 r., I CSK 387/10, LEX nr 688660).

Jeżeli wraz z indosem zostanie dokonany przelew wierzytelności, nie dochodzi do wyłączenia zarzutów ze stosunku podstawowego między dłużnikiem a zbywcą, gdyż skoro indosatariusz stał się stroną stosunku podstawowego, to dłużnikowi wekslowemu przysługuje wobec niego obrona w takim zakresie, w jakim mógłby ją podjąć przeciwko remitentowi (wyrok SN z dnia 29 maja 2014 r., V CSK 400/13, OSNC-ZD 2015/C/42, LEX nr 1483965).

Właściciel lokalu może na podstawie umowy przelewu przenieść na wspólnotę mieszkaniową uprawnienia przysługujące mu wobec sprzedawcy lokalu w związku z wadami fizycznymi nieruchomości wspólnej (uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 29 stycznia 2014 r., III CZP 84/13, OSNC 2014/9/84, LEX nr 1419278).

Wierzytelność o zapłatę wymagalnych świadczeń alimentacyjnych nie może być przedmiotem przelewu (uchwała SN z dnia 24 lutego 2011 r., III CZP 134/10, OSNC 2011/11/118, LEX nr 707477).

Przelew wierzytelności banku na fundusz sekurytyzacyjny nie jest uzależniony od złożenia przez dłużnika oświadczenia o poddaniu się egzekucji (wyrok SN z dnia 13 października 2011 r., V CSK 465/10, OSNC-ZD 2012/C/57, LEX nr 1044066).

Uprawniony do zachowku może przenieść na inną osobę przysługującą mu z tego tytułu wierzytelność (uchwała SN z dnia 13 lutego 1975 r., III CZP 91/74, OSNC 1976/1/6, LEX nr 1863).

Skoro uprawnienie wierzyciela przewidziane w art. 527 k.c. nie jest wierzytelnością, jest oczywiste, że art. 509 § 1 k.c. w ogóle nie może mieć doń zastosowania. Tym samym uprawnienie to nie może być samodzielnym przedmiotem przelewu. Zgodnie z art. 509 § 2 k.c. na nabywcę wierzytelności przechodzi także przewidziane w art. 527 k.c. uprawnienie do zaskarżenia czynności dłużnika zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzycieli (wyrok SN z dnia 11 grudnia 2009 r., V CSK 184/09, OSNC-ZD 2010/C/86, LEX nr 553748).

Sprzedaż rzeczy przez kupującego nie powoduje przejścia na nabywcę uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy. Kupujący może jednak przelać na nabywcę uprawnienia do żądania obniżenia ceny, usunięcia wady lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad (uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 5 lutego 2004 r., III CZP 96/03, OSNC 2004/6/88, LEX nr 83392).

W wyniku przelewu wierzytelności w stosunku do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na nabywcę przechodzą na podstawie art. 509 § 2 k.c. także związane z tą wierzytelnością roszczenia odszkodowawcze przeciwko członkom zarządu przewidziane w art. 299 § 1 k.s.h. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2016 r., V CSK 579/15, OSNC-ZD 2017/D/61, LEX nr 2087130).

Dopuszczalny jest przelew wierzytelności o odszkodowanie za wydanie decyzji administracyjnej odmawiającej współwłaścicielowi tzw. gruntu warszawskiego ustanowienia wieczystej dzierżawy lub prawa zabudowy, która uznana została za wydaną z naruszeniem prawa (uchwała SN z dnia 7 maja 2009 r., III CZP 18/09, OSNC 2010/1/11, LEX nr 492372).

Dopuszczalny jest przelew - istniejących i ustalonych w chwili zawierania umowy przelewu - wierzytelności z tytułu refundacji różnicy pomiędzy ceną rynkową leku a jego ceną detaliczną obowiązującą ubezpieczonego konsumenta, który lek nabył (wyrok SN z dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK 388/06, OSNC 2007/12/183, LEX nr 277305).

W myśl art. 510 k.c. umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. Jeżeli zawarcie umowy przelewu następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia wierzytelności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przelewu zależy od istnienia tego zobowiązania.

W umowie powierniczego przelewu wierzytelności w celu jej ściągnięcia dopuszczalne jest zamieszczenie warunku rozwiązującego, stwierdzającego, że w razie niedokonania przez cesjonariusza na rzecz cedenta w określonym terminie zapłaty należności ściągniętej od dłużnika, umowa traci moc, a zbywca staje się ponownie wyłącznie uprawnionym do wierzytelności objętej przelewem (wyrok SN z dnia 23 lutego 2011 r., V CSK 277/10, OSNC-ZD 2012, nr A, poz. 10, LEX nr 786398).

Z kolei zawarte w porozumieniu powierniczym ograniczenie nabywcy wierzytelności, dotyczące obowiązku powrotnego przeniesienia wierzytelności w razie jej niewyegzekwowania od dłużnika, wywołuje skutki prawne tylko między cedentem a cesjonariuszem, nie odnosi się natomiast do osób trzecich ani do dłużnika przelanej wierzytelności (postanowienie SN z dnia 24 listopada 2017 r., III CZP 61/16, OSNC 2018/11/108, LEX nr 2415568).

W umowie przelewu wierzytelności dla zabezpieczenia dopuszczalne jest zastrzeżenie warunku rozwiązującego, którego ziszczenie się skutkuje ipso iure powrotem cedowanej wierzytelności do majątku cedenta (postanowienie SN z dnia 18 października 2002 r., V CKN 111/01, LEX nr 56065).

W razie przelewu wierzytelności w celu zapłaty zobowiązanie, dla którego umorzenia przelew nastąpił, wygasa w chwili spełnienia przez dłużnika przelanej wierzytelności świadczenia cesjonariuszowi (wyrok SN z dnia 17 listopada 2006 r., V CSK 253/06, OSNC 2007/9/141, LEX nr 259771).

Zawarcie umowy przelewu nie wymaga zachowania formy szczególnej. Jeżeli jednak wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności powinien być również pismem stwierdzonym (art. 511 k.c.). Strony mogą w umowie określić szczególną formę przelewu (tzw. pactum de forma). Konsekwencje niezachowania zastrzeżonej umową formy przelewu określa art. 76 k.c. - umowa powodująca przelew wierzytelności nie dochodzi do skutku (art. 76 zdanie pierwsze k.c.), a jeżeli strony zastrzegły formę pisemną, dokumentową albo elektroniczną, nie określając w umowie skutków niezachowania tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości, że była ona zastrzeżona wyłącznie do celów dowodowych (art. 76 zdanie drugie k.c.).

Z kolei jeśli przelew nastąpił po powstaniu tytułu egzekucyjnego obejmującego cedowaną wierzytelność lub w toku sprawy przed wydaniem takiego tytułu, nadanie klauzuli wykonalności na rzecz cesjonariusza wymaga wykazania przejścia wierzytelności dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym (art. 788 § 1 k.c.). Podobnie wykazanie przejścia wierzytelności dokumentem urzędowym lub dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym jest wymagane w celu wszczęcia przez cesjonariusza egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego obejmującego cedowaną wierzytelność, jeżeli przelew nastąpił po powstaniu tytułu wykonawczego (art. 804² § 1 k.p.c.) oraz w celu wstąpienia cesjonariusza do postępowania egzekucyjnego w miejsce cedenta za jego zgodą w razie przelewu egzekwowanej wierzytelności po wszczęciu postępowania egzekucyjnego (art. 804¹ k.p.c.).

Jeżeli zostaje sporządzony jednostronny akt cesji, zawierający tylko podpisane przez cedenta oświadczenie, iż wierzytelność swoją przelewa na cesjonariusza, to umowa o przelew zostaje zawarta dopiero wtedy, gdy cedent wręczy ten akt cesjonariuszowi, a cesjonariusz akt przyjmie, co oznacza, że przelew przyjmuje (Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1945 r., III C 445/45, OSN(C) 1945/1/13, LEX nr 159410).

Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez zgody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział (art. 514 k.c.). Dowód w zakresie złej wiary nabywcy obciąża dłużnika (por. H. Ciepła, Komentarz do art. 514 k.c., w: J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, WKP 2018)

Stwierdzenie wierzytelności pismem w rozumieniu art. 514 k.c. może nastąpić także w wyniku wystawienia przez wierzyciela dokumentu (np. faktury) potwierdzającego wykonanie zobowiązania i akceptowanego przez dłużnika (uchwała SN z dnia 6 lipca 2005 r., III CZP 40/05, OSNC 2006/5/84, LEX nr 150807).

Zbywca wierzytelności ponosi względem nabywcy odpowiedzialność za to, że wierzytelność mu przysługuje. Za wypłacalność dłużnika w chwili przelewu ponosi odpowiedzialność tylko o tyle, o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjął (art. 516 k.c.).

Odpowiedzialność zbywcy wierzytelności za wady prawne przelanej wierzytelności wynika ze stosunku zobowiązaniowego leżącego u podstaw przelewu (wyrok SN z dnia 17 października 2008 r., I CSK 100/08, OSNC-ZD 2009/C/63, LEX nr 479331).

Przepisów o przelewie nie stosuje się do wierzytelności związanych z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez indos. Przeniesienie wierzytelności z dokumentu na okaziciela następuje przez przeniesienie własności dokumentu. Do przeniesienia własności dokumentu potrzebne jest jego wydanie (art. 517 k.c.).

Niedopuszczalne jest przeniesienie przez przelew wierzytelności wyrażonej w wekslu, bez wydania nabywcy weksla (art. 517 k.c. w związku z art. 921¹² k.c.) (wyrok SN z dnia 8 października 2008 r., V CSK 124/08, OSNC-ZD 2009/D/92, LEX nr 531462).

KWESTIE PROCESOWE:

Pozew jest pismem procesowym wszczynającym postępowanie procesowe.

Patrz - przebieg procedury oraz komentarze zamieszczone w schematach:

Złożenie pozwu,

Postępowanie w sprawie z powództwa o zasądzenie kwoty pieniężnej,

Postępowanie w sprawie z powództwa o zapłatę w razie uzasadnionego zarzutu pozwanego, że poszkodowany powód przyczynił się do powstania szkody,

Postępowanie w sprawie z powództwa o zasądzenie od pozwanych solidarne określonej kwoty pieniężnej,

Postępowanie w sprawie z powództwa o zasądzenie od pozwanych in solidum określonej kwoty pieniężnej,

Postępowanie w sprawie z powództwa wierzyciela o zapłatę odszkodowania z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania.

Pozew powinien zostać złożony do właściwego wydziału (funkcjonalnie powołanego do rozpoznawania określonej kategorii spraw) właściwego sądu (miejscowo, rzeczowo i funkcjonalnie).

W razie wniesienia pozwu do sądu niewłaściwego zastosowanie znajdują regulacje art. 200 § 1-3 k.p.c., ewentualnie także art. 458⁷ k.p.c. lub art. 479⁹² k.p.c. Przekazanie sprawy sądowi właściwemu odbywa się w drodze postanowienia sądu.

Jeżeli natomiast pozew został skierowany do niewłaściwego wydziału właściwego sądu, wówczas przewodniczący przekazuje go do wydziału właściwego według § 78 ust. 1 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych.

Patrz - przebieg procedury i komentarze zamieszczone w schematach:

Złożenie pozwu,

Badanie właściwego trybu postępowania,

Badanie podstaw skierowania sprawy do postępowania odrębnego,

Badanie właściwości miejscowej sądu z urzędu,

Badanie właściwości rzeczowej sądu.

Sprawy o zapłatę rozpoznawane są z reguły w trybie procesowym, w postępowaniu zwyczajnym albo odrębnym, gdy zachodzą ku temu podstawy określone w przepisach szczególnych.

Patrz - przebieg procedury i komentarze zamieszczone w schematach:

Wszczęcie postępowania uproszczonego,

Wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym,

Wszczęcie postępowania w elektronicznym postępowaniu upominawczym.