Piaskowska Olga Maria, Postępowanie z powództwa o zapłatę w razie zarzutu strony pozwanej, że jej oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem błędu, wywołanego podstępnie przez drugą stronę, jednakże uchyliła się od skutków prawnych tego oświadczenia

Postępowanie z powództwa o zapłatę w razie zarzutu strony pozwanej, że jej oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem błędu, wywołanego podstępnie przez drugą stronę, jednakże uchyliła się od skutków prawnych tego oświadczenia

Strony w ramach swobody umów co do zasady mogą samodzielnie regulować kształtować zobowiązania umowne. Dla ważności zaciągniętego zobowiązania istotne jest, aby obie strony - składając swoje oświadczenia - działały w stanie pozwalającym na świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. W przeciwnym wypadku oświadczenie złożone przez stronę (strony) może być dotknięte wadą oświadczenia woli.

Jedną z wad oświadczenia woli jest podstęp uregulowany w art. 86 k.c.

Przepis o błędzie wywołanym podstępnie (art. 86 k.c.) ma zastosowanie do oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 1019 § 1 k.c.). - zob. wyrok SN z dnia 4 lipca 1986 r., III CZP 36/86, OSNC 1987, nr 8, poz. 107.

Poręczyciel wekslowy może uchylić się od skutków prawnych udzielonego poręczenia, jeśli działanie remitenta nosi cechy podstępu (zob. wyrok SN z dnia 10 października 2000 r., V CKN 98/00, OSNC 2001, nr 6, poz. 88).

Przepis art. 86 k.c. nie może znaleźć zastosowania do uznania dziecka, ze względu na specyfikę tej czynności prawnej, zawierającej w sobie, oprócz oświadczenia woli, także element oświadczenia wiedzy (zob. wyrok SN z dnia 10 grudnia 1999 r., II CKN 1037/99, Prok. i Pr. 2000, nr 4, s. 32).

Podstęp jako wada oświadczenia woli został uregulowany w art. 86 k.c. W myśl przywołanego przepisu, jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Kodeks cywilny nie definiuje podstępu, wskazuje jednakże przesłanki, których spełnienie decyduje o wystąpieniu tej wady oświadczenia woli. Są to:

1) podstępne wywołanie błędu przez jedną ze stron i

2) złożenie oświadczenia woli pod jego wpływem przez drugą stronę.

„Podstęp zakłada celowe, umyślne działanie sprawcy skierowane na wywołanie takiego niezgodnego z prawdą obrazu rzeczywistości u osoby, na wolę której oddziałuje, by zdolny on był do nakłonienia jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści” (uzasadnienie wyroku SN z dnia 23 marca 2000 r., II CKN 805/98, LEX nr 50881; por. też wyrok SN z dnia 30 marca 2012 r., III CSK 232/11, LEX nr 1217210).

Działanie podstępne jest zawsze działaniem zawinionym i umyślnym; może ono przejawiać się zarówno w chęci, jak i godzeniu się na wywołanie błędu (wyrok SN z dnia 10 lutego 2011 r., IV CSK 336/10, LEX nr 846601).

Działanie podstępne materializuje się przez określone zachowanie powodujące wywołanie błędu. O podstępie można mówić w przypadku każdego zachowania ukierunkowanego na wywołanie fałszywego przekonania u innej osoby, które skłoniło ją do dokonania określonej czynności prawnej (wyrok SN z dnia 10 lutego 2011 r., IV CSK 336/10). Istotne jednak jest przede wszystkim, czy osoby, którym przypisuje się tego typu zachowania rzeczywiście je podjęły wobec osoby składającej oświadczenie woli (wyrok SN z dnia 30 marca 2012 r., III CSK 232/11).

Podstęp musi pozostawać w związku przyczynowym z dokonaniem czynności prawnej. Jak wskazuje się w doktrynie z uwagi na fakt, że art. 86 § 1 k.c. wyłącza w przypadku podstępu przesłankę istotności błędu i tego, aby dotyczył on treści czynności prawnej, przesłanka związku przyczynowego urasta do roli najważniejszej okoliczności, występującej po stronie składającego oświadczenie woli, badanej w przypadku uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem podstępu (zob. A. Jedliński, Komentarz do art. 86 Kodeksu cywilnego [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Część ogólna, A. Kidyba (red.), LEX nr 128134).

Fakt, że oświadczenie jednej ze stron zostało złożone pod wpływem podstępu, a zatem jest dotknięte wadą oświadczenia woli, nie oznacza, że osoba ta chce się uchylić od jego skutków.