Borys Adrian, Prostowanie (zmiana) listy wierzytelności przez sędziego-komisarza

Prostowanie (zmiana) listy wierzytelności przez sędziego-komisarza

Procedura przedstawia czynności podejmowane przez sędziego-komisarza w celu sprostowania listy wierzytelności w razie stwierdzenia, że na liście umieszczono wierzytelności, które w całości lub części nie istnieją, lub nie umieszczono na liście wierzytelności, które podlegają umieszczeniu na liście z urzędu

Podstawą do dokonania zmiany listy wierzytelności jest stwierdzenie, że:

1. na liście umieszczono wierzytelności, które w całości lub części nie istnieją, lub

2. nie umieszczono na liście wierzytelności, które podlegają umieszczeniu na liście z urzędu.

W sytuacji stwierdzenia, że na liście umieszczono wierzytelności, które w całości lub części nie istnieją, lista wierzytelności wymaga skorygowania w trybie art. 261 p.u., mimo że na wcześniejszym etapie żaden z pozostałych wierzycieli ani upadły nie kwestionowali na drodze sprzeciwu faktu jej uznania.

Przez nieistnienie wierzytelności w części należy również rozmieć uznanie wierzytelności nieuprzywilejowanej w kategoriach uprzywilejowanych (uznanie w zbyt wysokiej kategorii), przypisanie zabezpieczeń bezskutecznych, uznanie potrącenia niedopuszczalnego w świetle art. 94 p.r. (P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Warszawa 2022, komentarz do art. 261, uwaga 3).

W trybie art. 261 p.u. dopuszczalne jest jedynie skorygowanie listy wierzytelności przez

1. wykreślenie wierzytelności nieistniejącej w całości lub w części, która została błędnie zamieszczona na liście wierzytelności;

2. umieszczenie na liście wierzytelności, która, mimo że powinna zostać na niej umieszczona z urzędu nie został ujęta w sporządzonej przez syndyka liście wierzytelności (zob. art. 236 ust. 203, art. 237-238 p.u.).

Sędzia-komisarz na liście wierzytelności może zamieścić z urzędu jedynie wierzytelności wymagające uznania na liście, ale niewymagające zgłoszenia wierzytelności, tj. wierzytelności:

1. przysługujące wierzycielowi osobistemu upadłego wierzytelności zabezpieczone rzeczowo, czyli: hipoteką, hipoteką morską, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub innym wpisem w księdze wieczystej lub rejestrze okrętowym (art. 236 ust. 2 p.u.);

2. przysługujące wierzycielowi rzeczowemu wierzytelności zabezpieczone rzeczowo, czyli: hipoteką, hipoteką morską, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym (art. 236 ust. 3 p.u.);

3. zabezpieczone na mieniu upadłego przez inny wpis w księdze wieczystej (np. ujawnione w dziale III roszczenie o ustanowienie i przeniesienie prawa własności);

4. należności ze stosunku pracy (art. 237 p.u.);

5. należności FGŚP (art. 238 p.u.).

W trybie art. 261 p.u. nie mogą zostać zamieszczone na liście wierzytelności, które powinny zostać zgłoszone syndykowi na podstawie art. 236 ust 1 p.u. Sędzia-komisarz nie może z urzędu dbać o interes wierzyciela, który nie zgłosił swoje wierzytelności lub nie wniósł skutecznie sprzeciwu. Takie działanie byłoby sprzecznie z zasadą vigilantibus iura scripta sunt (prawa służą osobom starannym, a nie drzemiącym, zaniedbującym) (zob. szerzej A. Łazarska, Należyta dbałość o swoją sprawę w procesie cywilnym, Przegląd sądowy 2009, nr 5, s. 49-67).

W zakresie zgłoszenia wierzytelności zob. Zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym (sph/pu.a240.01).

Czynności zmierzające do zmiany listy wierzytelności w trybie art. 261 p.u. podejmowane są przez sędziego-komisarza z urzędu. Czynności te mogą i zazwyczaj są inicjowane przez informacje uzyskaną od innego podmiotu, w szczególności syndyka, który w trakcie wykonywania swojej funkcji powziął wiadomość o nieistnieniu w całości lub w części wierzytelności zamieszczonej na liście, bądź o nie zamieszczeniu wierzytelności, która powinna zostać zamieszczona z urzędu.

W przypadku powzięcia informacji o nieistnieniu w całości lub w części wierzytelności zamieszczonej na liście obowiązkiem syndyka jest zawiadomienie sędziego-komisarza, który powinien podjąć czynności zmierzające to sprostowania listy wierzytelności. Wynika to, z zasady optymalizacji wyrażonej w art. 2 ust. 1 p.u., zgodnie z którą postępowanie upadłościowe należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a oczywistym jest, że uwzględnienie w podziale funduszu masy wierzytelności, która nie istnieje w całości lub części, zmniejsza poziom zaspokojenia pozostałych wierzycieli. Dotyczy to również uznania wierzytelności nieuprzywilejowanej w kategoriach uprzywilejowanych (uznanie w zbyt wysokiej kategorii), przypisanie zabezpieczeń bezskutecznych, uznanie potrącenia niedopuszczalnego w świetle art. 94 p.r., gdyż wszystkie te okoliczności wpływają negatywnie na poziom zaspokojenia pozostałych wierzycieli upadłego.

Czynności sędziego-komisarza zmierzające do zmiany listy wierzytelności w trybie art. 261 p.u. mogą być również zainicjowane przez wierzyciela, którego wierzytelność nie wymagała zgłoszenia, a mimo tego nie została z urzędu zamieszona na liście.

Czynności zmierzające do zmiany listy wierzytelności w trybie art. 261 p.u. mogą zostać pojęte zarówno przed, jak i po jej zatwierdzeniu listy wierzytelności (zob. A. Jakubecki [w:] A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010, s. 561; D. Zienkiewicz, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2006, s. 483). Przyjęcie takiego stanowiska uzasadnione jest względami ekonomiki procesowej i szybkości postępowania (zob. szerzej Ł. Lipowicz, Dopuszczalność zmiany zatwierdzonej listy wierzytelności – aspekty praktyczne, Monitor Prawa Handlowego 2012, nr 3, s. 38). Odmienne stanowisko wyraża P. Zimmerman, który dopuszcza zmianę listy wierzytelności w trybie art. 261 p.u., dopiero po jej zatwierdzeniu przez sędziego-komisarza (zob. P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Warszawa 2022, komentarz do art. 261, uwaga 1).

Nie należy jednak zapominać, iż od listy wierzytelności przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu wierzycielom i upadłemu. Dlatego należy przyjąć, że do czasu upływu terminu do wniesienia sprzeciwu sędzia-komisarz nie może w trybie art. 261 p.u. ingerować w listę wierzytelności. Ingerencja w treść listy wierzytelności na tym etapie postępowania byłaby przedwczesna, gdyż mogłoby to prowadzić do kolizji z ewentualnymi sprzeciwami, które zmierzają to tego samego celu, tj. do uzgodnienia treści listy z rzeczywistym stanem rzeczy (zob. D. Chrapoński [w:] A. J. Witosz (red.), Prawo upadłościowe. Komentarz, Warszawa 2021, komentarz do art. 261, uwaga 2).

Po upływie terminu do wniesienia sprzeciwu sędzia-komisarz może w trybie art. 261 p.u. ingerować w treść listy wierzytelności w zakresie w jakim nie została ona zaskarżona (objęta sprzeciwami). Natomiast w zakresie w jakim lista wierzytelności została zaskarżona, sędzia-komisarz może ingerować w treść listy wierzytelności dopiero po prawomocnym zakończenia postępowania wywołanego sprzeciwem, jednakże w tym przypadku podstawą zmiany listy mogą być jedynie okoliczności powstałe po wydaniu postanowienia w przedmiocie sprzeciwu przez sędziego-komisarza lub postanowienia wydanego na skutek zażalenia na postanowienie sędziego komisarza w przedmiocie sprzeciwu.