Stefański Ryszard A., Przedłużenie tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym

Przedłużenie tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym

Tymczasowe aresztowanie jest środkiem terminowym; jest stosowane na ściśle oznaczony czas oraz może trwać do określonego terminu (arg. ex art. 251 § 2 k.p.k.). Ustawa określa zarówno dolną, jak i górne granice, z tym że te ostatnie dotyczą nie tylko tego środka stosowanego w postępowaniu przygotowawczym, ale i sądowym; w tym ostatnim wypadku są one mniej rozbudowane. Dolną granicę stanowi dzień faktycznego zatrzymania (art. 265 k.p.k.). „Bieg terminu tymczasowego aresztowania wobec osoby przekazanej na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania - jak trafnie podkreśla się w judykaturze - rozpoczyna się więc z chwilą przekroczenia przez tę osobę granicy RP” (postanowienie SA w Lublinie z dnia 27 kwietnia 2011 r., II AKp 13/11, OSA 2012, z. 8, s. 14–16).

Nie są to terminy bezwzględne, których przekroczenie unicestwia dalsze utrzymywanie tego środka; ustawa nie określa terminu absolutnego. W postępowaniu przygotowawczym tymczasowe aresztowanie może być zastosowane na okres 3 miesięcy, z tym że nie musi od razu być oznaczone na taki okres. Może być w ramach tego okresu stosowane kilka razy, a nie jak twierdzi się w literaturze przedłużane (K. Dabkiewicz, Tymczasowe aresztowanie, Warszawa 2012, s. 228–229).

Przedłużenie tymczasowego aresztowania wchodzi w grę w sytuacji, gdy tymczasowe aresztowanie trwa nadal i chodzi o kontynuację stosowania tego środka, jak i wtedy, gdy chodzi o ponowne osadzenie oskarżonego w areszcie śledczym w sytuacji, gdy upłynął termin 3-miesięczny umożliwiający jego stosowanie. W tym ostatnim wypadku następuje - jak to określił Sąd Najwyższy - jego „ponowne stosowanie” (postanowienie SN z dnia 10 października 1991 r., I KZP 26/91, OSNKW 1992, nr 1–2, poz. 15), ale z punktu widzenia normatywnego jest to przedłużenie tymczasowego aresztowania.

Okresy tymczasowego aresztowania są terminami procesowymi, dotyczą terminów w znaczeniu okresów do dokonania czynności procesowych. Jak zasadnie twierdzi się w orzecznictwie „Termin stosowania tymczasowego aresztowania ustala się według regulacji art. 123 § 2 k.p.k., stanowiącego, że jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, koniec terminu przypada na dzień miesiąca, który odpowiada początkowi terminu” (postanowienie SA w Krakowie z dnia 28 kwietnia 2008 r., II AKz 193/08, OSN Prok. i Pr. 2009, nr 2, poz. 30). Za dzień trwania tymczasowego aresztowania przyjmuje się okres 24 godzin liczony od chwili rzeczywistego pozbawienia wolności (art. 127c k.p.k.).

Terminy przewidziane w art. 263 k.p.k. mają charakter gwarancyjny, a ustawodawca, wprowadzając je, zmierzał do skrócenia czasu stosowania tymczasowego aresztowania. Terminy tymczasowego aresztowania oblicza się w sprawie, a nie w stosunku do zarzutów. Wprawdzie stosowanie tymczasowego aresztowania jest związane z zarzutem popełnienia przestępstwa, lecz terminów tymczasowego aresztowania nie ocenia się pod kątem poszczególnych czynów; nie jest możliwe liczenie dwóch terminów w stosunku do dwóch odrębnych czynów zarzucanych podejrzanemu. Chodzi o jedno postępowanie. W wypadku gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany w dwóch różnych postępowaniach o różne czyny i okresy stosowania tego środka nie pokrywały się, to w razie połączenia tych spraw okresy tymczasowego aresztowania sumują się (postanowienie SA w Krakowie z dnia 26 lutego 1998 r., II AKo 8/98, KZS 1998, z. 3, poz. 48).Zasadne jest więc stanowisko Sądu Najwyższego, że: „Połączenie spraw do wspólnego prowadzenia powoduje, iż okres tymczasowego aresztowania miarodajny dla stosowania art. 263 § 2 i 4 k.p.k. liczy się do dnia zatrzymania w pierwszej ze spraw ulegających połączeniu” (postanowienie SN z dnia 1 czerwca 2000 r. II KZ 60/2000, OSNKW 2000, nr 7–8, poz. 71).

Jeżeli tymczasowo aresztowany odbywa karę pozbawienia wolności, orzeczoną w innej sprawie, to do okresu biegu tymczasowego aresztowania, t zalicza się okres odbywania przez tymczasowo aresztowanego kary pozbawienia wolności (art. 263 § 3a k.p.k.).

Okres tymczasowego aresztowania może być przedłużony w postępowaniu przygotowawczym tylko na wniosek prokuratora.

W celu umożliwienia sądowi, rozstrzygającemu wniosek o przedłużenie tymczasowego aresztowania podjęcia decyzji w jego przedmiocie przed upływem okresu stosowania tego środka, ustawa wymaga, by wniosek został złożony właściwemu sądowi nie później niż 14 dni przed upływem tego terminu wraz z aktami (art. 263 § 6 k.p.k.). Jest to termin instrukcyjny, jego naruszenie nie stoi na przeszkodzie przedłużeniu tymczasowego aresztowania.

Ustawa nie określa treści wniosku, lecz nie ulega wątpliwości, że wniosek prokuratora złożony na piśmie musi odpowiadać warunkom określonym w art. 119 § 1 k.p.k., a nadto wskazywać na istnienie przesłanek do stosowania tego środka oraz uzasadniających jego przedłużenie tak merytorycznych, jak i formalnych. Powinien zawierać te elementy, które są wymagane dla wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania, tj. wymieniać dowody wskazujące na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo, okoliczności przemawiające za istnieniem zagrożeń dla prawidłowego toku postępowania lub możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa oraz określonej podstawy stosowania tego środka zapobiegawczego i konieczności jego stosowania. W tym wypadku art. 250 § 2a k.p.k. należy stosować w drodze analogii, skoro chodzi w istocie o dalsze stosowaniem tego środka.

Powinien zatem wskazywać oskarżonego, zarzucany mu czyn, jego kwalifikację oraz podstawę żądania przedłużenia tymczasowego aresztowania, czas i termin, do którego należy je przedłużyć, a w uzasadnieniu konieczne jest podanie dowodów potwierdzających prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił zarzucane mu przestępstwo. Ponadto w uzasadnieniu - w zależności od okresu, na jaki ma być przedłużony środek - należy wykazać szczególne okoliczności sprawy, które uniemożliwiają ukończenie postępowania przygotowawczego (art. 263 § 2 k.p.k.) lub wyjątkowe okoliczności niepozwalające na zakończenie postępowania (art. 263 § 4 k.p.k.).

W wypadku, gdy prokurator w toku postępowania przygotowawczego złoży wniosek o przedłużenie tymczasowego aresztowania podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się niezwłocznie akta sprawy w części zawierającej treść dowodów dołączonych do wniosku, z wyłączeniem dowodów z zeznań świadków, znajdujących się w wyodrębnionym zbiorze dokumentów ze względu na zachodzącą uzasadnioną obawę niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności świadka lub osoby dla niego najbliższej (art. 250 § 2b k.p.k.). W ten sposób oskarżony realizuje swoje prawa do obrony (art. 6 k.p.k.).

Podstawę orzeczenia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania mogą stanowić jedynie ustalenia poczynione na podstawie dowodów jawnych dla podejrzanego i jego obrońcy i dowodów z zeznań świadków, znajdujących się w wyodrębnionym zbiorze dokumentów ze względu na zachodzącą uzasadnioną obawę niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności świadka lub osoby dla niego najbliższej (art. 250 § 2b k.p.k.) Sąd, uprzedzając o tym prokuratora, uwzględnia z urzędu także okoliczności, których prokurator nie ujawnił, po ich ujawnieniu na posiedzeniu, jeżeli są one korzystne dla oskarżonego (art. 249a k.p.k.).