Gruszecki Krzysztof, Ustalenie uprawnień w przypadku ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości

Ustalenie uprawnień w przypadku ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości

W art. 129 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r. poz. 672) - dalej p.o.ś. - wprowadzono rozwiązania umożliwiające domaganie się wykupu nieruchomości, z których korzystanie zostało ograniczone lub zapłaty odszkodowania. Uprawnienia do ubiegania się o wykup nieruchomości lub zapłatę odszkodowania na podstawie ww. normy będą przysługiwały właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu nieruchomości oraz w zakresie odszkodowania - podmiotom, którym przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości, jak również użytkownikom nieruchomości oraz osobom posiadającym prawo dożywocia (E. Janeczko, Niektóre cywilnoprawne problemy ochrony środowiska, Rejent 2002, nr 11, s. 61 i n.)

W art. 130 p.o.ś. ustawodawca wskazał podstawy, z których może wynikać ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości. Zakres przedmiotowy tego przepisu nie wyklucza możliwości wprowadzenia również innych ograniczeń w sposobie korzystania z nieruchomości, ale z innych tytułów niż ochrona zasobów środowiska, bowiem ustanowienie ograniczeń w sposobie korzystania z nieruchomości z tytułu ochrony środowiska zostało wyczerpująco wskazane w art. 130 p.o.ś. i stanowi w tym aspekcie katalog zamknięty. W szczególności:

– art. 130 ust. 1 pkt 1 p.o.ś. - w tym przypadku będzie chodziło o utworzenie form ochrony przyrody takich jak parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ponadto nie można wykluczyć formułowania roszczeń odszkodowawczych w związku z ustaleniem strefy ochrony ostoi oraz stanowisk roślin objętych ochroną gatunkową, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową oraz ostoi stanowisk grzybów objętych ochroną gatunkową, wydaje się natomiast, że utworzenie obszaru Natura 2000 nie będzie uprawniało do wystąpienia z roszczeniem o odszkodowanie na podstawie art. 129 p.o.ś. (patrz szerzej K. Gruszecki, komentarz do art. 130 [w:] Prawo Ochrony Środowiska. Komentarz, Wolters Kluwer);

– art. 130 ust. 1 pkt 2 p.o.ś. - ustalenie warunków korzystania z wód regionu wodnego lub zlewni następuje na podstawie art. 115–116 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r. poz. 469) - dalej pr. wod. - natomiast ustanowienie obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych następuje zgodnie z regułami wynikającymi z art. 59 pr. wod.;

– art. 130 ust. 1 pkt 3 p.o.ś. - podmiot, którego prawo do korzystania z nieruchomości zostało ograniczone na skutek wyznaczenia obszaru cichego na podstawie art. 118b p.o.ś. będzie mógł wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym;

– art. 130 ust. 2 p.o.ś. - w przypadku ograniczenia korzystania z nieruchomości na skutek wprowadzenia rozwiązań planistycznych mających na celu ochronę zasobów środowiska podmiot uprawniony, będzie mógł dochodzić roszczeń na podstawie art. 129 p.o.ś. np. w przypadku wyznaczania otulin na podstawie u.o.p., które to stanowią strefę ochronną graniczącą z formą ochrony przyrody i wyznaczoną indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka. Co istotne nie będzie już w tym wypadku możliwości formułowania roszczeń na podstawie art. 36 u.p.z.p.

Z roszczeniem odszkodowawczym można wystąpić w okresie 2 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, a po upływie tego okresu roszczenia ulegają przedawnieniu. Termin ten jest terminem prawa materialnego i nie podlega przywróceniu (zob. P. Bojarski [w:] W. Radecki, Teoretyczne podstawy prawa ochrony przyrody, s. 296, cyt. za J. Sommer, [w:] J. Sommer (red.), Ochrona środowiska a prawo własności, s. 19). Warto jednak w tym względzie zwrócić uwagę na stanowisko judykatury, mianowicie: „1. Jeśli art. 129 ust. 4 p.o.ś. ustanawia dwuletni termin do wystąpienia z roszczeniem, rozumianym jako zgłoszenie roszczenia zobowiązanemu, to jego znaczenie wyczerpuje się z chwilą dokonania takiego zgłoszenia. O przerwie biegu terminu można mówić wówczas, kiedy czynność ograniczona tym terminem nie została wykonana, lecz przed upływem terminu strony podjęły inne działania wskazujące na wolę dobrowolnego zrealizowania obowiązku, dla którego istotne znaczenie miała terminowa czynność. Jeżeli jednak w terminie wykonano czynność docelową, to czynność ta osiąga skutek, kończąc bieg terminu. 2. Roszczenie przewidziane w art. 129 ust. 2 p.o.ś. przedawnia się w terminie ogólnym z art. 118 k.c. Termin ten biegnie od chwili powstania roszczenia - to znaczy od dnia wprowadzenia ograniczeń korzystania z nieruchomości w drodze ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania, od tego momentu bowiem roszczenie jest wymagalne i może być dochodzone od zobowiązanego” (wyrok SN z dnia 4 grudnia 2013 r., II CSK 161/13, LEX nr 1433722). Należy zwrócić uwagę na fakt, że nowelizacja rozporządzenia czy aktu prawa miejscowego rozpoczyna na nowo bieg terminu do wystąpienia z roszczeniami uregulowanymi w art. 129 ust. 1–3 p.o.ś., w przypadku gdy nowelizacja taka dotyczy danej nieruchomości (por. wyrok SN - Izba Cywilna z dnia 1 grudnia 2010, I CSK 86/10, publ. CBOSA).