Gil Izabella, Ustalenie właściwości miejscowej sądu restrukturyzacyjnego

Właściwość miejscowa sądu restrukturyzacyjnego ma charakter wyłączny i w sprawie o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu sąd z urzędu bada swoją właściwość miejscową (por. A. Hrycaj [w:] Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, P. Filipiak (red.), A. Hrycaj (red.), LEX 2017, art. 15, pkt 1; I. Gil [w:] Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe, t. 6, System Prawa Handlowego, A. Hrycaj (red.), A Jakubecki (red.), A. Witosz (red.), Warszawa 2016, s. 272–273).

W odniesieniu do właściwości miejscowej przyjmuje się jako podstawowy łącznik tożsamy z przyjętym w ustawie łącznikiem jurysdykcyjnym, tj. miejsce położenia głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika. Jednocześnie wprowadza się definicję tego pojęcia zgodną z definicją przyjętą w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz. Urz. L 160, s. 1) - dalej rozporządzenie nr 1346/2000 (por. uzasadnienie projektu ustawy - Prawo restrukturyzacyjne, VII kadencja, druk sejm. nr 2824, s. 21). Uzasadnia to odwołanie się do zasad wykładni tego pojęcia wypracowanych na gruncie powołanego rozporządzenia.

Rozporządzenie nr 1346/2000 zostało zastąpione przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz. Urz. L 141, s. 19) - dalej rozporządzenie 2015/848. Przy czym rozporządzenie 2015/848 stosuje się jedynie do postępowań upadłościowych, które zostały wszczęte po dniu 26 czerwca 2017 r. (por. art. 84 ust. 1 rozporządzenia 2015/848). W związku z brzmieniem art. 84 ust. 2 i art. 92 rozporządzenia 2015/848 stosuje się je również do postępowań wszczętych w dniu 26 czerwca 2017 r. (por. G. Moss, I.F. Fletcher, S. Isaacs, Moss, Fletcher and Isaacs on the EU Regulation on Insolvency Proceedings, Oxford 2016, s. 521–522).

Rozporządzenia stosuje się tylko do postępowań, w których główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika znajduje się na obszarze Unii Europejskiej z wyjątkiem Danii (zakres terytorialny) (por. motyw 14 rozporządzenia nr 1346/2000 i motyw 25 rozporządzenia 2015/848). Na gruncie rozporządzenia nr 1346/2000 główny ośrodek podstawowej działalności (center of debtor’s main interests, COMI) oznacza miejsce, w którym dłużnik zazwyczaj zarządza swoją działalnością i jako takie jest rozpoznawalne przez osoby trzecie (por. motyw 13 rozporządzenia nr 1346/2000; co do powodów sposobu uregulowania tej instytucji prawnej por. G. McCormack, Something Old, Something New: Recasting the European Insolvency Regulation, „The Modern Law Review” 2016/1, s. 129 i cyt. tam literatura). Kryterium centrum podstawowych interesów dłużnika nie uwzględnia kryteriów formalnych, lecz bazuje na kryteriach ekonomiczno-społecznych (por. K. Kohutek, Wszczęcie głównego postępowania upadłościowego przez sąd krajowy posiadający jurysdykcję międzynarodową, PPH 2007/11, s. 25). W przypadku spółek i osób prawnych domniemywa się, że głównym ośrodkiem ich podstawowej działalności jest siedziba określona w statucie, chyba że zostanie przeprowadzony dowód przeciwny (por. art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1346/2000). Pojęcie COMI zostało doprecyzowane w wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 2 maja 2006 r., C-341/04, Eurofood IFSC Ltd., EU:C:2006:281, oraz w wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 października 2011 r., C-396/09, Interedil Srl, w likwidacji przeciwko Fallimento Interedil Srl i Intesa Gestione, EU:C:2011:671. Ustalenie COMI wymaga przeprowadzenia kompleksowej oceny okoliczności każdej konkretnej sprawy. Zgodnie z obiektywnym podejściem stosowanym przez Trybunał Sprawiedliwości należy określać COMI, odnosząc się do kryteriów weryfikowalnych przez osoby trzecie.

W rozporządzeniu 2015/848 wskazano, że głównym ośrodkiem podstawowej działalności jest miejsce, w którym dłużnik regularnie zarządza swoją działalnością o charakterze ekonomicznym i które jako takie jest rozpoznawalne dla osób trzecich (art. 3 ust. 1 akapit pierwszy rozporządzenia 2015/848). Definicja ta jest więc tożsama z definicją zawartą w prawie restrukturyzacyjnym.

Na gruncie ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r. poz. 1508) wprowadzono również domniemania wzruszalne (praesumptiones iuris tantum) głównego ośrodka podstawowej działalności, którym w przypadku osoby prawnej oraz jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest miejsce jej siedziby, w przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą lub zawodową jest główne miejsce wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej, a w przypadku osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej lub zawodowej - miejsce zwykłego pobytu tej osoby. Miejsce zwykłego pobytu stanowi miejsce, w którym znajduje się centrum spraw życiowych danej osoby (por. A. Hrycaj (red.), Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, P. Filipiak (red.), A. Hrycaj (red.), LEX 2017, art. 15, pkt 20).

Domniemania te są takie same jak domniemania uregulowane w art. 3 ust. 1 akapicie drugim, trzecim i czwartym rozporządzenia 2015/848. Przy czym w rozporządzeniu 2015/848 w art. 3 ust. 1 akapicie drugim, trzecim i czwartym zawarto szereg zabezpieczeń (w piśmiennictwie wskazano, że jest to tzw. utwardzenie jurysdykcji - por. P. Filipiak [w:] Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe, t. 6, System Prawa Handlowego, A. Hrycaj (red.), A. Jakubecki (red.), A. Witosz (red.), Warszawa 2016, s. 1360) mających zapobiegać nielegalnemu lub nieuczciwemu wybieraniu sądu pod kątem korzystniejszej sytuacji prawnej (tzw. forum shopping) (por. motyw 29 rozporządzenia 2015/848; por. też sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego dotyczące stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego, COM(2012) 743 final, s. 11; A. Walters, A. Smith, ‘Bankruptcy Tourism’ under the EU Regulation on Insolvency Proceedings: A View from England and Wales, „International Insolvency Review” 2009/3, s. 181–253). Ocena dokonywana przez sąd na gruncie konkretnych okoliczności faktycznych sprawy może doprowadzić do obalenia powołanych domniemań (por. S. Bewick, The EU Insolvency Regulation, Revisited, „International Insolvency Review” 2015/3, s. 178–179; A. Csöke, EIR Recast: Some Tiny Interesting Details…, „Eurofenix” 2016/63, s. 29).

Ustalenie, czy dłużnik ma w Rzeczypospolitej Polskiej główny ośrodek podstawowej działalności gospodarczej, czyni do rozpoznania sprawy miejscowo właściwym sąd dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika.