Bełczącki Robert Marek, Uzasadnianie i doręczanie postanowień sądu pierwszej instancji co do istoty sprawy albo innych postanowień kończących postępowanie nieprocesowe

Uzasadnianie i doręczanie postanowień sądu pierwszej instancji co do istoty sprawy albo innych postanowień kończących postępowanie nieprocesowe

Z dniem 7 listopada 2019 r. uchylony został art. 517 k.p.c., według którego w postępowaniu nieprocesowym sąd uzasadniał i doręczał postanowienia stosownie do art. 357 k.p.c., jednakże postanowienia nie doręczało się uczestnikowi, który będąc obecny na posiedzeniu, po ogłoszeniu postanowienia zrzekł się jego doręczenia.

W przypadku postanowień co do istoty sprawy, zaskarżalnych apelacją (w tym także postanowień wstępnych) oraz innych postanowień kończących postępowanie w sprawie, na które przysługuje zażalenie w myśl art. 394 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. (postanowienie odrzucające wniosek wszczynający postępowanie albo postanowienie umarzające postępowanie w sprawie), powyższe oznacza, że sporządzanie uzasadnienia postanowienia i doręczanie uczestnikom odpisu postanowienia wraz z uzasadnieniem odbywa się wyłącznie na wniosek uczestnika, a zrzeczenie się przez uczestnika doręczenia postanowienia jest niedopuszczalne.

W odniesieniu do postanowień co do istoty sprawy sporządzenie uzasadnienia i doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem wyłącznie na wniosek uczestnika wynika z art. 328 § 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., natomiast w odniesieniu do innych postanowień kończących postępowanie w sprawie – z art. 357 § 1 i 2(1) w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Wyjątek przewidziany został w art. 598[5] § 3 k.p.c., według którego postanowienie w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką w sprawie prowadzonej na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. wymaga uzasadnienia, które sporządza się w terminie dwóch tygodni od dnia ogłoszenia. Wówczas postanowienie wraz z uzasadnieniem doręcza się z urzędu uczestnikom postępowania oraz prokuratorowi. Art. 331 § 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. nie znajdują tutaj zastosowania.

W przypadku postanowienia wydanego na posiedzeniu jawnym doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem następuje na wniosek uczestnika zgłoszony w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia postanowienia, a w przypadku uczestnika działającego bez adwokata lub radcy prawnego, który na skutek pozbawienia wolności nie był obecny przy ogłoszeniu - w terminie tygodniowym od dnia doręczenia odpisu postanowienia (jeśli chodzi o postanowienie co do istoty sprawy - art. 328 § 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 327 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.; jeśli chodzi o inne postanowienia kończące postępowanie w sprawie - art. 357 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 327 § 2 w zw. z art. 361 i art. 13 § 2 k.p.c.).

Natomiast w przypadku postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym tygodniowy termin do wniesienia przez uczestnika wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia i doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem otwiera się z dniem doręczenia temu uczestnikowi postanowienia, co następuje z urzędu (jeśli chodzi o postanowienie co do istoty sprawy - art. 328 § 2 w zw. z art. 13 § 2 oraz art. 327 § 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.; jeśli chodzi o inne postanowienia kończące postępowanie w sprawie - art. 357 § 2(1) w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Wniosku o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem nie wyklucza zwięzłe wskazanie zasadniczych powodów rozstrzygnięcia dokonane na podstawie art. 357 § 5 k.p.c. przy wydawaniu postanowienia. Wniosek taki okazuje się natomiast bezprzedmiotowy w przypadku, gdy na postawie art. 357 § 6 k.p.c. odstąpiono od uzasadnienia postanowienia. Niemniej w ramach postępowania nieprocesowego stosowanie art. 357 § 5 i 6 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. nie wchodzi w rachubę względem postanowień co do istoty sprawy, a jedynie w odniesieniu do innych postanowień, w tym kończących postępowanie w sprawie.

Wniosek o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem może zostać zgłoszony wyłącznie na piśmie.

Od dnia 21 sierpnia 2019 r. wniosek o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem zgłoszony w terminie tygodnia od ogłoszenia postanowienia albo jego doręczenia podlega opłacie sądowej stałej w kwocie 100 zł na podstawie art. 25b ust. 1 u.k.s.c., także w sprawach wszczętych przed tym dniem (por. art. 15 pkt 1 w zw. z art. 17 pkt 1 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469). W razie wniesienia apelacji albo zażalenia opłatę sądową uiszczoną od wniosku o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem zalicza się na poczet opłaty sądowej od apelacji albo zażalenia na podstawie art. 25b ust. 2 u.k.s.c.

Od dnia 7 listopada 2019 r. nieopłacony wniosek o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem podlega odrzuceniu na podstawie art. 328 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. (na tej podstawie, jeśli chodzi o postanowienia co do istoty sprawy; jeśli chodzi o inne postanowienia, w tym kończące postępowanie w sprawie – na podstawie art. 328 § 4 w zw. z art. 361 i art. 13 § 2 k.p.c.). W okresie od dnia 21 sierpnia 2019 r. do dnia 7 listopada 2019 r., gdy art. 328 § 4 k.p.c. jeszcze nie obowiązywał, wniosek nieopłacony podlegał zwrotowi na podstawie art. 130 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., jeśli należnej opłaty nie uiszczono pomimo wezwania przewodniczącego do jej uiszczenia w terminie tygodniowym od doręczenia wezwania pod rygorem zwrócenia wniosku albo na podstawie art. 130² § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. bez wezwania o uiszczenie należnej opłaty, jeśli wniosek nieopłacony wniesiony został przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, niemniej wówczas w myśl art. 130² § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. wniosek odnosił zamierzony skutek, jeśli brakująca opłata została uiszczona w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie.

Należy przyjąć, że od dnia 7 listopada 2019 r., pomimo braku jednoznacznej regulacji w tym zakresie, nieopłacony wniosek o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem podlega odrzuceniu na podstawie art. 328 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. dopiero wtedy, gdy należnej od wniosku opłaty nie uiszczono pomimo wezwania przewodniczącego do jej uiszczenia w terminie tygodniowym od doręczenia wezwania pod rygorem odrzucenia wniosku, także w wypadku, gdy wniosek nieopłacony wniesiony został przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. Podstawę prawną takiego wezwania stanowi art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 4 k.p.c. Ten ostatni przepis przewiduje jedynie szczególną sankcję nieopłacenia wniosku o doręczenie wyroku (postanowienia co do istoty sprawy) z uzasadnieniem, polegającą na odrzuceniu takiego wniosku, a nie na jego zwrocie. Nie reguluje natomiast wyczerpująco postępowania z takim wnioskiem, w szczególności nie pozbawia strony uprawnienia do żądania zwolnienia z obowiązku uiszczenia opłaty sądowej należnej od takiego wniosku. Znamienne ponadto, że w ustawie z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469) zabrakło projektowanej regulacji art. 130^2a § 1, 3 i 4 k.p.c., według której nieopłacony należycie wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem zgłoszony w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia orzeczenia, pochodzący od adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego, podlegać miał odrzuceniu bez wezwania do uiszczenia należnej opłaty, a w terminie tygodniowym od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu wniosku można byłoby uiścić brakującą opłatę albo brakującą część opłaty i wówczas wniosek wywołałby skutek od daty pierwotnego wniesienia (por. druk sejm. nr 3137, VIII kadencja). Wobec tego wywodzenie takiej normy prawnej po dniu 7 listopada 2019 r. z art. 130² § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 4 k.p.c. okazuje się sprzeczne z zamiarem ustawodawcy. Takiego wyniku wykładni art. 328 § 4 k.p.c., który pozwala na odrzucenie nieopłaconego wniosku bez wezwania do uiszczenia należnej opłaty, ze względu na nadmierny rygoryzm, tym bardziej nie należy przyjmować w odniesieniu do wniosku niepochodzącego od adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego. Zawarte w przepisie art. 328 § 4 k.p.c. sformułowanie „mimo wezwania” z dniem 7 listopada 2019 r. należy zatem odnosić również do wyrażenia „nieopłacony”, także ze względu na to, że użyty w tym przepisie spójnik „lub” oznacza zwykle alternatywę łączną.

Od dnia 7 listopada 2019 r. wniosek o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem powinien zawierać wskazanie czy pisemne uzasadnienie dotyczyć ma całości postanowienia czy jego części, w szczególności poszczególnych objętych nim rozstrzygnięć (art. 328 § 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Brak takiego wskazania kwalifikować się może jako brak formalny wniosku uniemożliwiający nadanie mu prawidłowego biegu, skoro w myśl art. 329 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. pisemne uzasadnienie postanowienia co do istoty sprawy sporządza się w zakresie wynikającym z wniosku o doręczenie takiego postanowienia wraz z uzasadnieniem. Taki brak formalny wniosku podlega usunięciu na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 4 k.p.c., gdzie sankcję stanowi odrzucenie wniosku. Ta szczególna sankcja przemawia przeciwko stosowaniu art. 130^1a § 1 k.p.c. do wniosku o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem, pochodzącego od adwokata, radcy prawnego rzecznika patentowego lub Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej i niezawierającego wskazania czy pisemne uzasadnienie dotyczyć ma całości takiego postanowienia czy jego części.

Wymaganie wskazania czy pisemne uzasadnienie dotyczyć ma całości postanowienia co do istoty sprawy czy jego części jest aktualne rzecz jasna jedynie w przypadku takiego postanowienia, które zawiera więcej niż jedno rozstrzygnięcie.

Należy ponadto pamiętać o tych sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym, w których występuje tzw. integralność postanowienia co do istoty sprawy, polegająca na wzajemnej zależności rozstrzygnięć zawartych w jego sentencji. Integralność taka zachodzi przede wszystkim w sprawach o zniesienie współwłasności, o dział spadku lub o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Skoro w myśl art. 329 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. pisemne uzasadnienie postanowienia co do istoty sprawy sporządza się w zakresie wynikającym z wniosku o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem, to w przypadku, gdy w danej sprawie zachodzi wspomniana wzajemna zależność rozstrzygnięć zawartych w sentencji, wniesienie wniosku o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem nawet co do jednego z takich rozstrzygnięć powoduje obowiązek sporządzenia pisemnego uzasadnienia także co do pozostałych rozstrzygnięć pozostających w tego rodzaju relacji.

Na podstawie art. 328 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. odrzuceniu podlega wniosek niedopuszczalny, spóźniony, nieopłacony lub dotknięty brakami, których nie usunięto mimo wezwania. Natomiast wniosek przedwczesny spotka się z odmową sporządzenia uzasadnienia.

Na postanowienie odrzucające wniosek o doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem przysługuje zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji na podstawie art. 394^1a § 1 pkt 7 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Odrzucenie wniosku o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem kwalifikuje się bowiem jako odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia, o której mowa w tym przepisie.

W stanie prawnym obowiązującym do dnia 7 listopada 2019 r. bezskuteczny był wniosek uczestnika, który skutecznie zrzekł się doręczenia postanowienia. Warunkiem skuteczności zrzeczenia się doręczenia postanowienia była zaś obecność zrzekającego się na posiedzeniu sądowym, na którym nastąpiło ogłoszenie postanowienia oraz złożenie oświadczenia o zrzeczeniu dopiero po dokonanym ogłoszeniu. Nie było zatem dopuszczalne złożenie oświadczenia o zrzeczeniu przed ogłoszeniem postanowienia albo po zakończeniu posiedzenia w piśmie procesowym. Nie było także dopuszczalne zrzeczenie się przez uczestnika doręczenia postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym (por. B. Dobrzański [w:] red. Z. Resich, W. Siedlecki, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze 1969, s. 781).