Czerniak Dominika, Wniosek o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem

Wniosek o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem

Kodeks postępowania karnego przewiduje możliwość złożenia wniosku o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody. Artykuł 46 § 1 k.k. stanowi bowiem, iż w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, przy czym niemożliwie jest zasądzenie w toku postępowania karnego renty. Ustawodawca wprost wyłączył taką możliwość, gdyż art. 46 § 1 k.k. stwierdza, że „przepisów o możliwości zasądzenia renty nie stosuje się” (art. 444 § 2 k.c., art. 446 § 2 k.c.). Sąd może orzec także nawiązkę (w wysokości do 200.000 zł) zamiast obowiązku naprawienia szkody jeżeli orzeczenie obowiązku o którym mowa w art. 46 § 1 k.k. jest znacznie utrudnione (art. 46 § 2 k.k.) na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu. Gdy ustalono więcej niż jedną taką osobę, nawiązki orzeka się na rzecz każdej z nich. Przepis art. 46 § 2 k.k. rozszerza zatem krąg podmiotów, które mogą domagać się zaspokojenia roszczeń cywilnych w toku postępowania karnego. Zmiana ta wynikała z usunięcia z postępowania karnego powództwa cywilnego (ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks karny i innych ustaw). Co istotne orzeczenie odszkodowania, zadośćuczynienia lub nawiązki nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w postępowaniu cywilnym (art. 46 § 3 k.k.).

Pokrzywdzony (lub osoba wykonująca prawa pokrzywdzonego określona w art. 46 § 2 k.k.) może złożyć wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.

W aktualnym stanie prawnym możliwość złożenia wniosku o naprawienie szkody w postępowaniu karnym mają następujące podmioty:

1) pokrzywdzony (odnośnie definicji pokrzywdzonego zob. art. 49 k.p.k.);

2) w razie śmierci pokrzywdzonego w wyniku popełnionego przez przestępstwa – osoba najbliższa, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu;

3) prokurator.

Podkreślenia wymaga, iż uprawnienie wskazanych podmiotów do złożenia wniosku jest niezależne, tak więc zarówno prokurator, jak i pokrzywdzony mogą złożyć wniosek, gdy drugi z podmiotów wniosku nie składa, ale także może nastąpić to równocześnie. Zmiana w tym zakresie nastąpiła w związku z nowelizacją kodeksu postępowania karnego z dnia 10 stycznia 2003 r., wprowadzając wówczas samodzielną podstawę dla prokuratora do kierowania wniosku o naprawienie szkody niezależnie od woli pokrzywdzonego (zob. wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2002 r., V KKN 60/02, LEX nr 53076 w odniesieniu do uprzedniego stanu prawnego).

Wskazać również należy, że uprawnionym do złożenia wniosku na mocy art. 52 § 1 k.p.k. będzie również osoba najbliższa (zdefiniowana w art. 115 § 11 k.k.) wobec pokrzywdzonego lub osoba pozostająca na jego utrzymaniu, w razie jego śmierci. Jednocześnie organ prowadzący postępowanie ma obowiązek pouczyć o przysługujących uprawnieniach przynajmniej jedną z osób najbliższych dla pokrzywdzonego lub osób pozostających na jego utrzymaniu, jeżeli dysponuje informacjami o ich istnieniu (art. 51 § 2 k.p.k.).

Obowiązek naprawienia szkody sąd może orzec także z urzędu w przypadku skazania (art. 46 § 1 k.k.).

Kodeks postępowania karnego w żaden sposób nie określa formy złożenia wniosku, wobec czego należy przyjąć, iż może to być zarówno forma pisemna (a wówczas należy spełnić wymogi pisma procesowego wynikające z art. 119 k.p.k.), jak i ustna (złożenie wniosku do protokołu) - zob. wyrok SA w Warszawie z dnia 26 czerwca 2002 r., II AKa 219/02, OSA 2003, z. 1, poz. 3).

Podkreślić należy, iż wniosek można złożyć nawet już na etapie postępowania przygotowawczego zarówno pisemnie, jak i w toku przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka. Pokrzywdzonego poucza się o przysługującym mu uprawnieniu przed pierwszym przesłuchaniem w postępowaniu przygotowawczym (art. 300 § 2 k.p.k.); otrzymanie pouczenia potwierdza on podpisem. Jeżeli wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody zostanie złożony w toku śledztwa lub dochodzenia, wówczas wraz z aktami sprawy zostanie przekazany do sądu celem jego uwzględnienia. Natomiast jeżeli wniosek kierowany jest przez prokuratora - przyjmuje on zwykle formę pisemną i zostaje zawarty w treści aktu oskarżenia.

Pokrzywdzony może złożyć wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.