Piaskowska Olga Maria, Wydawanie zarządzeń w wypadkach nagłych w postępowaniu w sprawach opiekuńczych

Wydawanie zarządzeń w wypadkach nagłych w postępowaniu w sprawach opiekuńczych

W myśl art. 109 § 1 i 2 k.r.o. jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia. Sąd opiekuńczy może w szczególności:

1). zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;

2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;

3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;

4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;

5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi (art. 109 § 3 k.r.o.).

W przypadku, o którym mowa w art. 109 § 2 pkt 5 k.r.o., a także w razie zastosowania innych środków określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, sąd opiekuńczy zawiadamia o wydaniu orzeczenia właściwą jednostkę organizacyjną wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, która udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu, w terminach określonych przez ten sąd, sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w tym prowadzonej pracy z rodziną, a także współpracuje z kuratorem sądowym (art. 109 § 4 k.r.o.).

Sądy rodzinne (sądy opiekuńcze) zostały uprawnione do wydawania niezbędnych zarządzeń w celu ochrony zagrożonego dobra dziecka. W konsekwencji art. 109 k.r.o. nie wymaga, aby dobro dziecka zostało naruszone - wystarczy sam fakt zaistnienia zagrożenia dla tego dobra.

W judykaturze wyjaśniono, że:

1) Artykuł 109 § 1 k.r.o. uzależnia ograniczenie władzy rodzicielskiej od przesłanki zagrożenia dobra dziecka. Ingerencja sądu na tej podstawie nie jest natomiast zależna od tego, czy zagrożenie dobra dziecka zostało spowodowane zawinionym działaniem rodziców i nie ma represyjnego charakteru. Celem ograniczenia władzy rodzicielskiej jest ochrona dziecka, lecz także niesienie pomocy rodzicom dla właściwego wykonywania tej władzy.

2) Z treści art. 109 § 1 k.r.o. wynika dyrektywa profilaktycznego działania sądu nakazująca podjęcie ingerencji w sferę władzy rodzicielskiej już w razie zagrożenia dobra dziecka, by zapobiec ujemnym skutkom niewłaściwego lub nieudolnego jej sprawowania.

(por. postanowienie SN z dnia 13 września 2000 r., II CKN 1141/00, LEX nr 51969).

1) Sąd opiekuńczy może na podstawie art. 109 k.r.o. wydać każde zarządzenie, jakiego w danych okolicznościach wymaga dobro dziecka. Zawarte w jego § 2 wyliczenie zarządzeń opiekuńczych ma charakter przykładowy.

2) Nietrafny jest pogląd, że dyspozycja art. 109 k.r.o. nie daje podstaw do wydawania postanowienia o uregulowaniu kontaktów dziadków z dzieckiem

(por. postanowienie z dnia 10 maja 2000 r., III CKN 845/00, LEX nr 1222322).

Podjęcie przez sąd opiekuńczy czynności mających na celu ochronę dobra dziecka, tj. wydanie zarządzeń opiekuńczych, jest możliwe jedynie wówczas, gdy do sądu dotrze informacja o konieczności podjęcia takich działań.

Z uwagi na fakt, że sąd opiekuńczy nie zawsze jest w stanie posiąść informację o zagrożeniu dobra dziecka podczas wykonywanych przez niego czynności, istotna jest współpraca między sądem opiekuńczym a instytucjami społecznymi, które zajmują się opieką nad rodzinami, choć jak słusznie wskazuje M. Andrzejewski, napotyka ona wiele barier (por. M. Andrzejewski, Współpraca sądów rodzinnych i instytucji społecznych w umieszczaniu dzieci poza rodziną, PiP 2000, z. 9, s. 87).