Grzegorczyk Tomasz, Wznowienie postępowania z powodu wydania orzeczenia pod nieobecność oskarżonego, który nie wiedział o terminie rozprawy lub posiedzenia (propter in absentia)

Wznowienie postępowania z powodu wydania orzeczenia pod nieobecność oskarżonego, który nie wiedział o terminie rozprawy lub posiedzenia (propter in absentia).

Podstawa wznowienia postępowania na podstawie art. 540b § 1 k.p.k. związana jest z rozpoznaniem sprawy pod nieobecność oskarżonego, który nie wiedział o terminie oraz możliwości wydania orzeczenia pod jego nieobecność.

Wznowienie postępowania na podstawie znowelizowanego z dniem 15 kwietnia 2016 roku przepisu art. 540b § 1 k.p.k. następuje w przypadku, gdy

zostanie złożony wniosek oskarżonego, w terminie zawitym miesiąca od dnia, w którym dowiedział się on o zapadłym wobec niego orzeczeniu, jeżeli sprawę rozpoznano pod jego nieobecność, któremu nie doręczono zawiadomienia o terminie posiedzenia lub rozprawy albo doręczono je w inny sposób niż osobiście, gdy wykaże on, że nie wiedział o terminie oraz o możliwości wydania orzeczenia pod jego nieobecność.

Wznowienie na tej podstawie nie może nastąpić w razie nieodebrania podwójnie awizowanego pisma (art. 133 § 2 k.p.k.), odmowy przez oskarżonego przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru (art. 136 § 1 k.p.k.), uznania pisma na podstawie domniemania przewidzianego w art. 139 § 1 k.p.k., a także jeżeli w rozprawie lub posiedzeniu uczestniczył obrońca.

Wniosek oskarżonego musi zostać złożony w terminie zawitym miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o zapadłym wobec niego orzeczeniu. Jeżeli oskarżony powołuje się na podstawę przewidzianą w  art. 540b § 1 k.p.k., musi udowodnić zaistnienie przesłanek wymaganych przez wskazaną normę prawną. W doktrynie procesu karnego wskazuje się, że użycie funktora alternatywy rozłącznej „albo”, przy literalnym odczytywaniu treści art. 540b § 1 k.p.k., mogłoby prowadzić do wniosku, iż wznowienie wchodziłoby w rachubę wyłącznie w sytuacji, gdy oskarżonemu nie doręczono zawiadomienia o terminie posiedzenia lub rozprawy. Przyjmuje się - i słusznie - iż taka interpretacja nie jest prawidłowa, bowiem w tej podstawie nie chodzi o fakt doręczenia zawiadomienia, tylko o to, czy - przy braku doręczenia zawiadomienia - oskarżony miał wiedzę o terminie posiedzenia lub rozprawy oraz o możliwości wydania orzeczenia z innego źródła poza doręczeniem zawiadomienia, np. z informacji udzielonej mu przez przewodniczącego składu orzekającego na rozprawie w trybie art. 402 § 1 k.p.k. (J. Grajewski (red.) l.K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, LEX/el. 2012 r.).

Brzmienie art. 540b § 1 k.p.k. wzbudza wątpliwości, czy podstawa wznowienia uaktualnia się, gdy oskarżony był nieobecny na całej rozprawie lub posiedzeniu, czy też wyłącznie na części rozprawy lub posiedzenia. W piśmiennictwie sugeruje się, że skoro w art. 540b § 1 k.p.k. chodzi o gwarantowanie prawa oskarżonego do uczestniczenia w toczącym się przeciw niemu postępowaniu, to należałoby uznać, że omawiana podstawa wznowienia ma miejsce, jeżeli oskarżony - wskutek niewiedzy - nie brał udziału w całości rozprawy lub posiedzenia, albo przynajmniej w takim terminie rozprawy lub posiedzenia, na którym wydano orzeczenie kończące postępowanie w sprawie (J. Grajewski (red.) l.K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, LEX/el. 2012 r.). Z uwagi na sformułowanie, że oskarżony ma nie wiedzieć o terminie oraz o możliwości wydania orzeczenia pod jego nieobecność, przyjąć należy, iż chodzi tylko o tę część posiedzenia lub rozprawy, podczas której zapadło orzeczenie. Za przyjęciem takiej interpretacji przemawia także ta część przepisu, w której użyto sformułowania w czasie przeszłym „sprawę rozpoznano”, czyli sprawę rozstrzygnięto, a więc wydano orzeczenie.

Przewidziana w art. 540b § 1 k.p.k. możliwość wznowienia postępowania przerzuca na oskarżonego obowiązek wykazania tego, że pomimo, iż zawiadomienie o terminie doręczono zgodnie z zasadami przewidzianymi w kodeksie postępowania karnego, nie dotarło ono do niego i nie miał on wiedzy o terminie posiedzenia lub rozprawy oraz o możliwości wydania orzeczenia pod jego nieobecność. Jak się wydaje, przerzucenie na oskarżonego powyższego obowiązku ma stanowić swoisty „wentyl bezpieczeństwa” przeciw automatyzmowi w masowym wznawianiu postępowań. Obowiązek wykazania oznacza konieczność uprawdopodobnienia braku wiedzy odnośnie terminu posiedzenia lub rozprawy, oraz o możliwości wydania orzeczenia pod jego nieobecność. Jednocześnie należy zauważyć, że w doktrynie procesu karnego, niektórzy - niesłusznie - obowiązek wykazania przez oskarżonego swojej niewiedzy utożsamiają z koniecznością udowodnienia tej okoliczności (P. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2012 r., t. III, s. 405).

W doktrynie sugeruje się, że samo dawanie wiary oświadczeniu oskarżonego o jego niewiedzy, przy braku potwierdzenia osobistego odbioru zawiadomienia lub osobistego poinformowania oskarżonego o wyznaczeniu terminu w protokole posiedzenia lub rozprawy, uaktywnia już wznowienie postępowania (J. Grajewski (red.) l. K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, LEX/el. 2012 r.). Dlatego też, niewiedza oskarżonego o terminie posiedzenia lub rozprawy nie wymaga już wykazania tego, czy wiedział on o możliwości wydania wobec niego orzeczenia pod jego nieobecność (P. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2012 r., t. III, s. 405).

Z tymi poglądami nie można się zgodzić. Przede wszystkim, z punktu widzenia językowego, słowo „oraz” łączące w art. 540b § 1 k.p.k. niewiedzę oskarżonego w zakresie terminu oraz możliwości wydania orzeczenia pod jego nieobecność, stanowi spójnik współrzędny (parataktyczny) łączny taki jak m.in. „i”. Po drugie, przesłanki skorzystania z nadzwyczajnego środka zaskarżenia powinny być interpretowane wąsko. Zaś po trzecie - argument praktyczny i prawny (wynikający z art. 117 k.p.k.) - nawet w ramach osobistego doręczenia zawiadomienia o terminie posiedzenia lub rozprawy, nie informuje się oskarżonego o tym, że w ramach przewidzianego terminu dojdzie do wydania orzeczenia. Zawiadomienia o terminie rozprawy lub posiedzenia nie zawierają informacji, ani pouczenia, jaki charakter i czemu ma służyć wyznaczony termin czynności procesowej. Gdyby zaakceptować jako słuszne poglądy wyżej wymienione, należałoby zgłosić postulat de lege ferenda, (aby ograniczyć możliwość wznowienia postępowania), by w zawiadomieniach kierowanych osobiście do oskarżonego zawiadamiać go jednocześnie, iż na wyznaczonym terminie istnieje możliwość wydania orzeczenia pod jego nieobecność.

Z uwagi na fakt, iż wznowienie postępowania na podstawie art. 540b § 1 k.p.k. jest dopuszczalne, kiedy rozpoznanie sprawy i wydanie orzeczenia pod nieobecność oskarżonego było w pełni możliwe w świetle przepisów kodeksu postępowania karnego, to w sytuacji, gdy było to zabronione, wznowienie postępowania następuje na mocy art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 542 § 3 k.p.k.