Kremens Karolina, Zgoda następcza sądu na wykorzystanie wyników kontroli i utrwalania rozmów

Zgoda następcza sądu na wykorzystanie wyników kontroli i utrwalania rozmów

Przedmiotem procesowej kontroli i utrwalenia rozmów mogą być zarówno rozmowy telefoniczne (art. 237 § 1 k.p.k.), jak i treść innych rozmów lub przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną (art. 241 k.p.k.). Dokonywana jest ona w celu wykrycia i uzyskania dowodów dla toczącego się postępowania lub zapobieżenia nowemu przestępstwu.

Przedmiotem kontroli i utrwalania rozmów nie są natomiast:

– prywatne gromadzenie dowodów w formie podsłuchu - które podlega ocenie na zasadach ogólnych (zob. wyrok SN z dnia 10 maja 2002 r., WA 22/02, OSNKW 2002, nr 9–10, poz. 77),

– podsłuch pozaprocesowy - tzw. operacyjny, regulowany ustawami szczegółowymi (o ABW i Policji),

– uzyskiwanie wykazu połączeń (bilingów) - unormowane art. 218 § 1 k.p.k. (zob. Wydanie korespondencji, przesyłek i bilingów),

– uzyskiwanie danych zawartych w urządzeniach zawierających dane informatyczne lub w systemie albo na nośniku - unormowane art. 236a w zw. z art. 218 § 1 k.p.k. (zob. Wydanie korespondencji, przesyłek i bilingów).

Jeżeli konieczność dokonania kontroli i utrwalenia rozmów pojawi się na etapie postępowania przygotowawczego, sąd decyduje o dokonaniu kontroli i utrwaleniu rozmów na wniosek prokuratora Kontrola i utrwalanie rozmów w postępowaniu przygotowawczym. Nie jest to jedyna możliwość, albowiem w wypadkach niecierpiących zwłoki, postanowienie może wydać sam prokurator uzyskując w terminie 3 dni zatwierdzenie dokonanych czynności przez sąd (art. 237 § 2 k.p.k.) - zob. Kontrola i utrwalanie rozmów w postępowaniu przygotowawczym - wypadki niecierpiące zwłoki. Jeżeli natomiast w toku kontroli uzyskano dowód popełnienia innego przestępstwa niż objęte zakresem kontroli, wówczas można uzyskać tzw. zgodę następczą sądu na wykorzystanie jej wyników (art. 237a k.p.k.).

Czysto teoretycznie założyć można, że kodeks postępowania karnego dopuszcza możliwość dokonania kontroli i utrwalenia rozmów na etapie postępowania sądowego. Świadczy o tym stwierdzenie zawarte w art. 237 § 1 k.p.k. wskazujące, iż „po wszczęciu postępowania” sąd może zarządzić kontrolę, co oznacza, że jest to możliwe od chwili wszczęcia postępowania przygotowawczego bez ograniczeń czasowych, jeżeli chodzi o zakończenie tego etapu, a więc także w postępowaniu sądowym. Natomiast z punktu widzenia celu, jakiemu ma służyć instytucja z art. 237 k.p.k. nielogicznym wydaje się podejmowanie decyzji o kontroli i utrwalaniu rozmów na tym etapie postępowania. Skoro bowiem ukierunkowana jest na uzyskanie dowodów mających ustalić fakt popełnienia przestępstwa oraz ustalenie sprawcy postępowania, okoliczności te powinny zostać wykazane jeszcze przed skierowaniem aktu oskarżenia do sądu. Gromadzenie materiałów tego rodzaju dopiero w toku rozprawy wydaje się mijać z celem postępowania sądowego. Oznaczałoby to bowiem, iż już w toku postępowania sądowego prokurator chce uzupełniać materiał dowodowy niejako poza rozprawą albo - co wydaje się być jeszcze mniej racjonalne - sam sąd w przedmiotowy sposób pragnie uzupełnić ten materiał de facto poza świadomością oskarżonego czy jego obrońcy i na późniejszym etapie ujawnić te dowody przed sądem. Nie jest bowiem rolą sądu, szczególnie w kontradyktoryjnym procesie karnym, poszukiwanie dowodów w toku rozprawy świadczących o winie oskarżonego, zwłaszcza w sposób utajniony dla tego ostatniego. Czysto teoretycznie można oczywiście założyć, iż instytucja ta mogłaby pozwolić na wykazanie winy oskarżonego dzięki rozmowom, które w czasie trwającego postępowania sądowego prowadziłby np. telefonicznie przyznając się do niej. Jednakże, jak się wydaje, nie temu omawiana instytucja powinna służyć.

Po drugie, sama specyfika kontroli i utrwalania rozmów polega na przeprowadzaniu tych czynności w sposób tajny, tak aby podsłuchiwane osoby nie miały świadomości, iż czynność jest dokonywana. Temu ma służyć m.in. możliwość odroczenia doręczenia postanowienia o zarządzeniu kontroli do czasu zakończenia postępowania przygotowawczego. Przeprowadzenie procedury w sposób powyżej opisany w toku postępowania sądowego ze swej natury jawnego wydaje się być dalece utrudnione.

Po trzecie, wątpliwości budzi także fakt, iż zgodnie z treścią art. 237 § 1 k.p.k. zarządzenie kontroli i utrwalanie rozmów może nastąpić wyłącznie na wniosek prokuratora. O ile w postępowaniu przygotowawczym taka procedura znajduje swoje uzasadnienie o tyle na etapie postępowania sądowego wydaje się być to dalece nieracjonalne. Oznacza to bowiem, że nawet gdyby sąd dojrzał w toku postępowania konieczność zastosowania kontroli, powinien zwrócić się do prokuratora o złożenie stosownego wniosku. Teoretycznie prokurator mógłby nawet odmówić jego złożenia, chociaż trudno wyobrazić sobie taką sytuację. Dlatego też z powyższych względów stosowanie przepisów wynikających z art. 237 k.p.k. na etapie postępowania sądowego należy uznać za nieuzasadnione, o czym zresztą świadczy praktyka i brak przeprowadzania kontroli i utrwalania rozmów na tym etapie postępowania.

Sposób technicznego przygotowania sieci służących do przekazywania informacji, do kontroli rozmów telefonicznych lub innych przekazów informacji dokonywanych z wykorzystaniem tych sieci oraz sposób dokonywania, rejestracji, przechowywania, odtwarzania i niszczenia zapisów z kontrolowanych rozmów telefonicznych oraz treści innych rozmów lub przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną, mając na uwadze konieczność właściwego zabezpieczenia dokonywanych zapisów przed ich utratą, zniekształceniem lub nieuprawnionym ujawnieniem, został uregulowany na mocy delegacji ustawowej art. 242 k.p.k. w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie sposobu przygotowania sieci służących do przekazywania informacji, do kontroli przekazów informacji oraz sposobu dokonywania, rejestracji, przechowywania, odtwarzania i niszczenia zapisów z kontrolowanych przekazów, Dz. U. z 2003 r. Nr 110, poz. 1052.

Kodeks postępowania karnego przewiduje możliwość dokonywania kontroli i utrwalania rozmów w toku postępowania przygotowawczego albo w wyniku postanowienia sądu na wniosek prokuratora Kontrola i utrwalanie rozmów w postępowaniu przygotowawczym albo w sytuacjach niecierpiących zwłoki w wyniku postanowienia prokuratora zatwierdzanego następnie przez sąd Kontrola i utrwalanie rozmów w postępowaniu przygotowawczym - wypadki niecierpiące zwłoki.

W postępowaniu mogą zostać wykorzystane wyłącznie te wyniki kontroli, na uzyskanie których zgodę wydał sąd w postanowieniu wydanym w oparciu o art. 237 § 1 k.p.k. Postanowienie sądu określa szczegółowo zakres podmiotowy i przedmiotowy kontroli, co uniemożliwia wykorzystanie wyników innych niż określone w postanowieniu.

Zakres podmiotowy ustawa wskazuje w art. 237 § 4 k.p.k. dopuszczając stosowanie kontroli i utrwalana rozmów wobec praktycznie wszystkich podmiotów dotychczas objętych postępowaniem lub mających z nim daleko idący związek:

1. osoby podejrzanej,

2. oskarżonego (a więc także podejrzanego),

3. pokrzywdzonego,

4. innej osoby, z którą może kontaktować się oskarżony albo która może mieć związek ze sprawcą lub z grożącym przestępstwem.

Zakres podmiotowy ustawa wskazuje w art. 237 § 4 k.p.k. dopuszczając stosowanie kontroli i utrwalana rozmów wobec praktycznie wszystkich podmiotów dotychczas objętych postępowaniem lub mających z nim daleko idący związek:

1. osoby podejrzanej,

2. oskarżonego (a więc także podejrzanego),

3. pokrzywdzonego,

4. innej osoby, z którą może kontaktować się oskarżony albo która może mieć związek ze sprawcą lub z grożącym przestępstwem.

Zakres przedmiotowy stosowania przepisu został ujęty w art. 237 § 1 k.p.k. i wprowadza zamknięty katalog przestępstw, których zaistnienie może powodować zarządzenie kontroli i utrwalania rozmów, a są to:

1. zabójstwo,

2. narażenie na niebezpieczeństwo powszechne lub sprowadzenie katastrofy,

3. handel ludźmi,

4. uprowadzenie osoby,

5. wymuszanie okupu,

6. uprowadzenie statku powietrznego lub wodnego,

7. rozbój, kradzież rozbójnicza lub wymuszenie rozbójnicze,

8. zamach na niepodległość lub integralność państwa,

9. zamach na konstytucyjny ustrój państwa lub jego naczelne organy albo na jednostkę Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,

10. szpiegostwa lub ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”,

11. gromadzenie broni, materiałów wybuchowych lub radioaktywnych,

12. fałszowania oraz obrotu fałszywymi pieniędzmi, środkami lub instrumentami płatniczymi albo zbywalnymi dokumentami uprawniającymi do otrzymania sumy pieniężnej, towaru, ładunku albo wygranej rzeczowej albo zawierającymi obowiązek wpłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach lub stwierdzenie uczestnictwa w spółce,

13. wytwarzania, przetwarzania, obrotu i przemytu środków odurzających, prekursorów, środków zastępczych lub substancji psychotropowych,

14. zorganizowanej grupy przestępczej,

15. mienia znacznej wartości,

16. użycia przemocy lub groźby bezprawnej w związku z postępowaniem karnym,

17. łapownictwa i płatnej protekcji,

18. stręczycielstwa, kuplerstwa i sutenerstwa,

19. przestępstw określonych w rozdziale XVI ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) oraz w art. 5–8 Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego, sporządzonego w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708), zwanego dalej „Statutem”.

Katalog ten ma charakter zamknięty, co oznacza, ze stosowanie kontroli i utrwalania rozmów w przypadkach innych niż wymienione w tym przepisie jest niedopuszczalne.

Nie można jednakże wykluczyć, iż w wyniku prowadzonej kontroli zostanie uzyskany mimo wszystko dowód na popełnienie przez jedną z osób wskazanych w art. 237 § 4 k.p.k., jednego z przestępstw wskazanych w art. 237 § 3 k.p.k.:

– innego niż objęte zarządzeniem kontroli;

– popełnionego przez inną osobę niż wskazaną w zarządzeniu kontroli.

Wówczas prokurator może wystąpić o tzw. zgodę następczą sądu na wykorzystanie tych dowodów w postępowaniu karnym. Wykorzystanie dowodowe materiałów uzyskanych w taki sposób jest bowiem uzależnione od uzyskania zgody sądu.

Na gruncie obowiązujących przepisów nie budzi już wątpliwości, że dowody uzyskane w wyniku podsłuchu procesowego, mogą zostać wykorzystane wyłącznie w postępowaniu przeciwko osobie, wobec której podsłuch zarządzono. Natomiast, jeżeli była ona jedynie rozmówcą osoby, w odniesieniu do której zarządzono podsłuch, nie ma możliwości wykorzystania tego dowodu w postępowaniu przeciwko tej osobie, chyba że uzyskano zgodę następczą sądu (zob. odrębne stanowisko SN na gruncie uprzednio obowiązującego stanu prawnego przed wejściem w życie przepisu art. 237a k.p.k.: wyrok SN z dnia 3 grudnia 2008 r., V KK 195/08 oraz postanowienie SN z dnia 25 marca 2010 r., I KZP 2/10) oraz dezaprobatę takiego stanowiska J. Skorupka, Krytycznie o stanowisku SN w kwestii legalności kontroli rozmów telefonicznych, Prok. i Pr. 2011, nr 4, s. 5 i n.).

Wniosek o wydanie zgody następczej złożyć może wyłącznie prokurator. Nie mają takiego uprawnienia inne organy prowadzące postępowanie przygotowawcze.

Wniosek można złożyć jeszcze w czasie trwania kontroli albo nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia jej zakończenia. Termin ten ma charakter stanowczy, a wystąpienie z wnioskiem po tym terminie lub wydanie zgody następczej na podstawie wniosku złożonego po terminie należy uznać za niedopuszczalne.